જ્હોન મેકકાર્થી: આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સના પિતા

 જ્હોન મેકકાર્થી: આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સના પિતા

આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ (એઆઈ) આજના ડિજિટલ યુગનું સૌથી મહત્વપૂર્ણ અને પરિવર્તનકારી ક્ષેત્ર છે. આ ક્ષેત્રને વૈજ્ઞાનિક દિશા આપનાર અને તેને એક સ્વતંત્ર શાખા તરીકે સ્થાપિત કરનાર વ્યક્તિ છે જ્હોન મેકકાર્થી. તેમને એઆઈના પિતા તરીકે ઓળખવામાં આવે છે, કારણ કે તેમણે માત્ર "આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ" શબ્દનો જન્મ આપ્યો નહીં, પરંતુ તેના મૂળભૂત સિદ્ધાંતો, તકનીકી આધાર અને દાર્શનિક માળખું પણ ઘડ્યું. તેમનું જીવન, યોગદાન અને વિચારધારા આજે પણ એઆઈ સંશોધનને પ્રેરણા આપે છે.

જ્હોન મેકકાર્થીનો જન્મ ૪ સપ્ટેમ્બર, ૧૯૨૭ના રોજ બોસ્ટન, મેસેચ્યુસેટ્સમાં થયો હતો. તેમનો પરિવાર આઇરિશ અને લિથુઆનિયન વંશનો હતો. મહામંદીના સમયમાં પરિવાર લોસ એન્જલસ ખસી ગયો, જ્યાં નાની ઉંમરે જ તેમણે ગણિત પ્રત્યે અસાધારણ રુચિ દાખવી. માત્ર ૧૪ વર્ષની ઉંમરે તેમણે કેલિફોર્નિયા ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ ટેક્નોલોજી (કેલ્ટેક)માં પ્રવેશ માટે જરૂરી ગણિતનો અભ્યાસક્રમ પોતાની જાતે પૂર્ણ કરી લીધો. ૧૯૪૮માં તેમણે કેલ્ટેકમાંથી ગણિતમાં બી.એસ.ની ડિગ્રી મેળવી અને ૧૯૫૧માં પ્રિન્સટન યુનિવર્સિટીમાંથી ગણિતમાં પીએચ.ડી. પૂર્ણ કરી. તેમની થીસિસ "પ્રોજેક્શન ઓપરેટર્સ એન્ડ પાર્શિયલ ડિફરન્શિયલ ઇક્વેશન્સ" પર હતી, જે તેમની ગાણિતિક ઊંડાણનું પ્રતીક હતી.

મેકકાર્થીનું સૌથી મોટું અને ઐતિહાસિક યોગદાન ૧૯૫૬ના ડાર્ટમાઉથ કોલેજમાં યોજાયેલી સમર કોન્ફરન્સ હતી. આ કોન્ફરન્સનું આયોજન તેમણે માર્વિન મિન્સ્કી, નાથાનિયલ રોચેસ્ટર અને ક્લોડ શેનન સાથે મળીને કર્યું હતું. ૧૯૫૫માં લખેલા પ્રસ્તાવમાં તેમણે લખ્યું હતું કે, "અમે એવું માનીએ છીએ કે શીખવાના અથવા બુદ્ધિના કોઈપણ પાસાને એટલી સ્પષ્ટતાથી વર્ણવી શકાય છે કે એક મશીન તેનું અનુકરણ કરી શકે." આ કોન્ફરન્સમાં જ "આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ" શબ્દનો પ્રથમ વખત સત્તાવાર ઉપયોગ થયો અને આને એઆઈનો જન્મદિવસ ગણવામાં આવે છે. આ કોન્ફરન્સે એઆઈને એક વૈજ્ઞાનિક ક્ષેત્ર તરીકે સ્થાપિત કર્યું.

મેકકાર્થીનું બીજું મહત્વપૂર્ણ યોગદાન ૧૯૫૮માં વિકસિત થયેલી એલઆઈએસપી (LISP) પ્રોગ્રામિંગ ભાષા હતી. આ ભાષા ખાસ કરીને એઆઈ સંશોધન માટે બનાવવામાં આવી હતી અને તેમાં રિકર્સિવ ફંક્શન્સ, ગાર્બેજ કલેક્શન અને લિસ્ટ પ્રોસેસિંગ જેવી વિશેષતાઓ હતી. આજે પણ સ્કીમ અને ક્લોઝર જેવી આધુનિક ભાષાઓ એલઆઈએસપીના પ્રભાવ હેઠળ છે. તેમણે ૧૯૫૯માં ગાર્બેજ કલેક્શનનો વિચાર પણ આપ્યો, જે આધુનિક મેમરી મેનેજમેન્ટનો આધાર છે. ૧૯૬૦ના દાયકામાં તેમણે ટાઇમ-શેરિંગ સિસ્ટમ્સનો વિકાસ કર્યો, જેના દ્વારા એક જ કોમ્પ્યુટરને ઘણા વપરાશકર્તાઓ વચ્ચે વહેંચી શકાય. આ વિચાર આધુનિક ઓપરેટિંગ સિસ્ટમ્સ અને ક્લાઉડ કમ્પ્યુટિંગનો પાયો બન્યો.

મેકકાર્થીએ એઆઈને લોજિક-આધારિત અભિગમ આપ્યો. તેમણે ૧૯૫૯માં "પ્રોગ્રામ્સ વિથ કોમન સેન્સ" નામનો પેપર લખ્યો, જેમાં સામાન્ય જ્ઞાન (કોમનસેન્સ રીઝનિંગ)ને મશીનમાં ઉમેરવાનો વિચાર મૂક્યો. તેમણે સિચ્યુએશન કેલ્ક્યુલસ અને સર્કમસ્ક્રિપ્શન જેવી પદ્ધતિઓ વિકસાવી. તેમની એઆઈની વ્યાખ્યા આ પ્રમાણે હતી: "એઆઈ એ વિજ્ઞાન અને ઇજનેરી છે જે બુદ્ધિશાળી મશીનો, ખાસ કરીને બુદ્ધિશાળી કોમ્પ્યુટર પ્રોગ્રામ્સ બનાવે છે." તેઓ માનતા હતા કે એઆઈને માનવીય બુદ્ધિની નકલ કરવાની જરૂર નથી, પરંતુ મશીનોમાં બુદ્ધિશાળી વર્તન ઉત્પન્ન કરવું જરૂરી છે.

કારકિર્દીની દૃષ્ટિએ, મેકકાર્થીએ ૧૯૫૫થી ૧૯૬૨ સુધી ડાર્ટમાઉથ કોલેજમાં કામ કર્યું, જ્યાં તેમણે એઆઈ લેબની સ્થાપના કરી. ૧૯૬૨માં તેઓ સ્ટેનફોર્ડ યુનિવર્સિટીમાં જોડાયા અને ત્યાં સ્ટેનફોર્ડ એઆઈ લેબ (SAIL)ના સ્થાપક ડિરેક્ટર બન્યા. આ લેબ આજે પણ વિશ્વની અગ્રણી એઆઈ સંશોધન સંસ્થા છે. તેમણે એમઆઈટીના પ્રોજેક્ટ એમએસી સાથે પણ સહયોગ કર્યો.

તેમના યોગદાનને લીધે તેમને અનેક પુરસ્કારો મળ્યા. ૧૯૭૧માં તેમને ટ્યુરિંગ એવોર્ડ, ૧૯૮૮માં જાપાનનો ક્યોટો પ્રાઇઝ, ૧૯૯૦માં અમેરિકાનો નેશનલ મેડલ ઓફ સાયન્સ અને ૨૦૦૩માં બેન્જામિન ફ્રેન્કલિન મેડલ મળ્યો. તેઓ નેશનલ એકેડેમી ઓફ ઇજનેરીંગના સભ્ય પણ હતા.

મેકકાર્થીના દાર્શનિક વિચારો પણ એટલા જ મહત્વપૂર્ણ હતા. તેમણે ૧૯૭૦માં જ "એઆઈ વિન્ટર"ની આગાહી કરી હતી – એટલે કે અતિઆશા અને નિરાશાના ચક્ર. તેઓ સામાન્ય જ્ઞાનને મશીનમાં ઉમેરવાના પડકારને સમજતા હતા, જે આજે પણ અધૂરો છે. તેઓ વિજ્ઞાન સાહિત્યના ચાહક હતા અને એઆઈ દ્વારા શાહમાત રમવા જેવા વિચારો પણ આપ્યા.

૨૪ ઓક્ટોબર, ૨૦૧૧ના રોજ ૮૪ વર્ષની ઉંમરે હૃદયરોગને લીધે તેમનું અવસાન થયું. પરંતુ તેમનો વારસો અમર છે. એલઆઈએસપીનો પ્રભાવ આધુનિક પ્રોગ્રામિંગમાં, ટાઇમ-શેરિંગનો પ્રભાવ ક્લાઉડમાં અને "એઆઈ" શબ્દ આજે દરેક ક્ષેત્રમાં વપરાય છે. ચેટજીપીટી, આલ્ફાગો કે સ્વ-ચાલિત કાર વિના આજની દુનિયા અધૂરી હોત, અને આ બધું મેકકાર્થીની દૂરંદેશીનું પરિણામ છે.

સારાંશમાં કહીએ તો, જ્હોન મેકકાર્થીએ એઆઈને માત્ર નામ જ નહીં, પરંતુ આત્મા આપી. તેમના વિના આજનું ડિજિટલ ભવિષ્ય અશક્ય હોત.

#jhonmaccarthy 

#AI 

#usa #news #newsfeed #aigenerated #newpost #newreel

ચક્રાવાત

 🌪️ ચક્રાવાતને નામ કેવી રીતે મળે છે? 

ચક્રાવાત એટલે મોટું વાવાઝોડું જે સમુદ્રમાંથી ઊભું થાય છે અને ધરતી પર આવીને વરસાદ, પવન અને નુકસાન કરે છે. પણ શું તમે જાણો છો કે આ વાવાઝોડાને નામ કેવી રીતે આપવામાં આવે છે? આ વાત ખૂબ સરળ અને રસપ્રદ છે. ચાલો, સમજીએ.

૧. નામ કેમ આપવામાં આવે છે?

ચક્રાવાતને નામ આપવાનું કારણ ખૂબ સીધું છે – લોકોને ઝડપથી ચેતવણી આપવી. જો આપણે કહીએ કે “ટ્રોપિકલ સાયક્લોન નંબર ૫ આવી રહ્યું છે”, તો કોઈને યાદ નહીં રહે. પણ જો કહીએ “મોન્થા આવી રહ્યું છે!”, તો બધા યાદ રાખે અને તૈયાર થાય. આ કામ વિશ્વ હવામાન સંસ્થા (WMO) કરે છે.1

૨. કોણ નામ આપે છે?

હિંદ મહાસાગરમાં (જ્યાં આપણા ભારતના ચક્રાવાત આવે છે), ૧૩ દેશો એકસાથે બેસે છે.2 

આ દેશો છે:  

- ભારત, બાંગ્લાદેશ, મ્યાનમાર, શ્રીલંકા, પાકિસ્તાન, માલદીવ્સ, ઓમાન, થાઈલેન્ડ...  

દરેક દેશ ૮ નામો આપે છે. આમ કુલ ૧૬૯ નામોની એક મોટી યાદી બને છે.3

આ યાદી ૨૦૨૦માં બની હતી અને એક પછી એક વારે વારે વપરાય છે.

૩. નામ માટેના સરળ નિયમો 

નામ આપતા પહેલા કેટલાક નિયમો પાળવા પડે છે:4 

1. ટૂંકું અને સરળ હોવું જોઈએ – જેમ “આગ”, “તેજ”, “મોન્થા”.  

2. કોઈને દુઃખ ન આપે – ધર્મ, રાજકારણ કે ખરાબ અર્થવાળા નામ નહીં.  

3. ઉચ્ચારવામાં આસાન – બધા દેશના લોકો કહી શકે.  

જો નિયમ ન પાળે, તો નામ રિજેક્ટ થઈ જાય!

૪. નામ કેવી રીતે વપરાય? 

જ્યારે ચક્રાવાતની ઝડપ ૬૩ કિમી/કલાકથી વધુ થાય, ત્યારે તેને નામ આપવામાં આવે છે.5 

પછી યાદીમાંથી એક પછી એક નામ વાપરાય: > નિવાર → બુરેવી → તૌકતે → યાસ → ગુલાબ → મોન્થા → આગ → તેજ...  

એક વાર વપરાયેલું નામ ફરી કદી નહીં વપરાય (સિવાય કે નુકસાન ઓછું હોય).6

૫. જો ખૂબ નુકસાન થાય તો? 

જો ચક્રાવાતથી ઘણા લોકો મરી જાય (જેમ ૨૦૦૦થી વધુ), તો તેનું નામ કાયમ માટે બંધ થઈ જાય છે.7  

ઉદાહરણ:  

- અમ્ફાન (૨૦૨૦) – ખૂબ નુકસાન → રિટાયર્ડ! 

- ફણી, ઓખી – પણ હવે નહીં આવે.  

આને “નેમ રિટાયરમેન્ટ” કહેવાય.

 

ચક્રાવાતને નામ આપવું એ એક આંતરરાષ્ટ્રીય ટીમવર્ક છે.  

આનાથી ચેતવણી ઝડપથી પહોંચે, લોકો તૈયાર રહે અને જાન-માલ બચે.  

આગલી વખતે જ્યારે તમે “મોન્થા” કે “આગ” સાંભળો, તો યાદ રાખજો –  

આ નામ પાછળ ૧૩ દેશોની મેહનત છે!  

📌 ફૂટનોટ્સ (સ્ત્રોત):

1. World Meteorological Organization (WMO) Guidelines  

2. RSMC New Delhi – Tropical Cyclone Naming Panel  

3. IMD Report 2020 – 169 Names List  

4. WMO Naming Criteria (Neutral, Short, Pronounceable)  

5. IMD GDPFS Manual – Naming Threshold (34 knots)  

6. Sequential Usage Policy (No Recycling in Indian Ocean)  

7. Retirement Rule – Significant Loss of Life/Damage  

(આ માહિતી IMD અને WMOની ઓફિશિયલ વેબસાઈટ પરથી લેવામાં આવી છે.)

#monthacyclone #indianocean #cyclone #cyclonewarning #CycloneAlert #cyclonepreparedness #CycloneNews #CycloneUpdate

બાણ ગંગા (sir Creek)

 ભારત પાકિસ્તાન વિવાદ અને નવો મોરચો એટલે સર ક્રિક (બાણ ગંગા)

 પરિચય:-

સર ક્રિક (Sir Creek) એ ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચેના આંતરરાષ્ટ્રીય સરહદી વિવાદનું એક મહત્વપૂર્ણ કેન્દ્ર છે. આ વિસ્તાર ગુજરાતના કચ્છ જિલ્લામાં આવેલો છે અને અરબી સમુદ્રના મુખે રણના માર્શલેન્ડમાં આવેલું ૯૬ કિલોમીટર લાંબું એક મીઠા-ખારા પાણીનું નદીમુખ (estuary) છે. જેનું પ્રાચીન નામ બાણ ગંગા હતું પછીથી આ વિસ્તારનું નામ અંગ્રેજ વેપારી સર જ્હોન ક્રિકના નામ પરથી સર ક્રિક પડ્યું, જેમણે ૧૯મી સદીમાં અહીં વેપાર કર્યો હતો. આ વિવાદ નાનો લાગે છે, પરંતુ તેની પાછળ સમુદ્રી સીમા, માછીમારી અધિકાર, તેલ-ગેસના સંસાધનો અને વ્યૂહાત્મક મહત્વ જોડાયેલું છે.

 ભૌગોલિક સ્થિતિ:-

સર ક્રિક ગુજરાતના કચ્છના રણના પશ્ચિમ છેડે આવેલું છે. તેની ઉત્તરે ભારતનું કચ્છનું રણ અને દક્ષિણે પાકિસ્તાનનું સિંધ પ્રાંત છે. આ વિસ્તાર દર વર્ષે મોન્સૂનમાં પૂર આવે છે અને દરિયાના પાણીથી ભરાઈ જાય છે, જેના કારણે તેની સીમા નક્કી કરવી મુશ્કેલ બને છે. આ વિસ્તારમાં મીઠું પાણી અને ખારું પાણી મળે છે, જેના કારણે અહીં મેન્ગ્રોવ વનસ્પતિ અને વિશેષ પ્રકારનું જૈવવિવિધતા જોવા મળે છે.

 વિવાદનું મૂળ કારણ:-

વિવાદનું મુખ્ય કારણ સીમા રેખા છે. ભારતનું કહેવું છે કે સર ક્રિકની મધ્ય રેખા (mid-channel) પરથી સમુદ્રી સીમા નક્કી થવી જોઈએ, જ્યારે પાકિસ્તાન કહે છે કે પૂર્વીય કિનારે (eastern bank) પરથી સીમા જવી જોઈએ. આના કારણે લગભગ ૩૮૦ ચો.કિ.મી. વિસ્તારમાં વિવાદ છે, જેમાંથી ૬૦ ચો.કિ.મી. જમીન અને બાકીનું સમુદ્રી વિસ્તાર છે.

આ વિવાદ ૧૯૬૫ના યુદ્ધ પછી વધુ તીવ્ર બન્યો. ૧૯૬૮માં ભારત-પાકિસ્તાને ઇન્ટરનેશનલ આર્બિટ્રેશન ટ્રિબ્યુનલમાં આ મુદ્દો લઈ ગયા, પરંતુ ટ્રિબ્યુનલે ૯૦% વિસ્તાર ભારતને આપ્યો, જે પાકિસ્તાને સ્વીકાર્યો નહીં.

 મહત્વ અને અસરો:-

1. માછીમારી: આ વિસ્તારમાં ગુજરાત અને પાકિસ્તાનના હજારો માછીમારો માછલી પકડે છે. સીમા અસ્પષ્ટ હોવાથી ઘણી વખત માછીમારો ભૂલથી સીમા પાર કરે છે અને પકડાઈ જાય છે. હાલમાં ભારતીય જેલમાં ૨૦૦+ પાકિસ્તાની માછીમારો અને પાકિસ્તાની જેલમાં ૫૦+ ભારતીય માછીમારો છે.

2. તેલ-ગેસ: આ વિસ્તારમાં સમુદ્રમાં તેલ અને ગેસના મોટા ભંડાર હોવાનું માનવામાં આવે છે. જો સીમા નક્કી થાય તો ઇઇઝેડ (EEZ - Exclusive Economic Zone) ૨૦૦ નોટિકલ માઇલ સુધી વિસ્તરશે, જેનાથી આ સંસાધનોનો અધિકાર મળશે.

3. વ્યૂહાત્મક મહત્વ: આ વિસ્તાર પાકિસ્તાનના કરાંચી પોર્ટ અને ભારતના કંડલા પોર્ટની નજીક છે. તેથી નૌકાદળ માટે પણ મહત્વનું છે.

 ભારત-પાકિસ્તાન વાટાઘાટો:-

આ મુદ્દે ૧૯૬૯થી અત્યાર સુધી ૧૨ રાઉન્ડ વાટાઘાટો થઈ છે, પરંતુ કોઈ નિર્ણય નથી આવ્યો. ભારત યુએન કન્વેન્શન ઑફ લૉ ઑફ ધ સી (UNCLOS)ના આધારે મધ્ય રેખા માંગે છે, જ્યારે પાકિસ્તાન ૧૯૨૫ના જૂના નકશાના આધારે પૂર્વીય કિનારો માંગે છે.

સર ક્રિક એ એક નાનો ભૌગોલિક વિસ્તાર છે, પરંતુ તેની પાછળ મોટા આર્થિક, માનવીય અને વ્યૂહાત્મક પ્રશ્નો જોડાયેલા છે. જો બંને દેશો વચ્ચે વિશ્વાસ અને વાટાઘાટો થાય તો આ વિવાદનું નિરાકરણ શક્ય છે. ખાસ કરીને માછીમારોની મુક્તિ, સંસાધનોનું વહેંચણું અને શાંતિ માટે આ મુદ્દો ઉકેલવો જરૂરી છે. ગુજરાતના કચ્છના લોકો માટે આ વિસ્તાર રોજગાર અને જીવનનો આધાર છે, તેથી તેનું નિરાકરણ ઝડપથી થાય તે જરૂરી છે.

#SirCreek #SirCreekDispute #indianarmy #indian #India #letestnewsupdate #newpost #news #opretionsindoor #opretiontrishul #IndoPakBorder #IndoPakTensions #IndoPakRelations #IndoPakConflict #IndoPakWar #PMOIndia #cmogujarat #indiannavy #indianairforce

Graphene

 Graphene 

નજીકના ભવિષ્યમાં તમે તમારો મોબાઇલ રૂમાલની જેમ શંકેલી શકશો. કારણ કે, પેન્સિલની લીડમાંથી નીકળેલ સુપરહીરો! 'ગ્રેફિન' આવી રહ્યો છે.

કલ્પના કરો: તમારી જૂની પેન્સિલની લીડમાં એવું રહસ્ય છુપાયેલું છે જે સ્ટીલને શરમાવે, વીજળીને દોડાવે, અને પાણીમાંથી મીઠું ગાયબ કરી દે! આ નથી કોઈ સાયન્સ-ફિક્શન ફિલ્મ – આ છે ગ્રેફિન, વિશ્વની પહેલી સાચી દ્વિ-આયામી સામગ્રી, જેની જાડાઈ માત્ર એક પરમાણુ જેટલી છે – ૦.૩૪ નેનોમીટર.<1> એટલે કે, જો તમે તમારા વાળના વ્યાસને ૨ લાખ વખત વિભાજિત કરો, તો પણ ગ્રેફિન વધુ પાતળું રહેશે!

૨૦૦૪ની એક સામાન્ય શુક્રવારની સાંજે, માન્ચેસ્ટર યુનિવર્સિટીના બે વૈજ્ઞાનિકો – આન્દ્રે ગેઇમ અને કોસ્ટ્યા નોવોસેલોવ – ગ્રેફાઇટના ટુકડા પર સ્કોચ ટેપ ચોંટાડીને ઉખાડતા હતા. એમને ખબર નહોતી કે આ બાલિશ રમત વિજ્ઞાનનો ઇતિહાસ બદલી નાખશે.<2> તેઓએ જે અલગ કર્યું તે હતું ગ્રેફિન – અને ૨૦૧૦માં આ જોડીએ નોબેલ પુરસ્કાર જીતીને વિશ્વને ચોંકાવી દીધું.

આ કાર્બનનું હનીકોમ્બ (મધપૂડો) જાળું એટલું પરફેક્ટ છે કે દરેક પરમાણુ ત્રણ મિત્રો સાથે sp² હાઇબ્રિડાઇઝેશનના નિયમથી જોડાયેલો છે.<3> ચોથો ઇલેક્ટ્રોન? તે ડાન્સ કરતો રહે છે – π-ઓર્બિટલમાં ફરતો, જેના કારણે ઇલેક્ટ્રોનની ઝડપ ૨૦૦,૦૦૦ cm²/Vs થઈ જાય છે.<4> એટલે કે, કોપરના તારમાંથી ૨૦૦ ગણી ઝડપે વીજળી દોડે! આ ઇલેક્ટ્રોન ટક્કર પણ નથી કરતા – જાણે સુપરહીરોની સ્પીડમાં ફ્લાઇટ!<5> અને રહસ્ય? તેનું બેન્ડ ગેપ શૂન્ય છે – એટલે તે અર્ધ-ધાતુની જેમ વર્તે છે, અને ક્વોન્ટમ ફિઝિક્સના ડિરાક ફર્મિયનને જીવંત કરે છે.<6>

અને મજબૂતાઈ? અબોલ્ડ! એક ચોરસ મીટર ગ્રેફિન ૪ કિલોના હાથીને હેમોક પર લટકાવી શકે – અને તેનું વજન? માત્ર ૦.૭૭ મિલિગ્રામ!<7> તેનું યંગ્સ મોડ્યુલસ ૧ TPa છે – સ્ટીલને રડાવે! પણ આ સુપરહીરો રબર જેવો લવચીક પણ છે – ૪૨% સુધી ખેંચાઈ શકે! ગરમીની વાત કરીએ તો? ડાયમંડ પણ શરમાય – ૫,૦૦૦ W/mK થર્મલ કન્ડક્ટિવિટી!<8> અને પ્રકાશ? એક જ સ્તર હોવા છતાં ૯૭.૭% પ્રકાશ પસાર કરે – જાણે અદૃશ્ય કાચ!<9>

ગ્રેફિન અભેદ્ય કિલ્લો છે. હિલિયમ સિવાય કોઈ અણુ પસાર ન થાય – એટલે દરિયાનું પાણી મીઠું ન રહે, ફક્ત ૧૫% ઊર્જામાં!<10> તેની ધાર બેક્ટેરિયાની દીવાલ વીંધી નાખે – કુદરતી એન્ટિબાયોટિક!<11> અને કેન્સરની દવા? તેને સીધી કેન્સર કોષમાં પહોંચાડી શકે – સ્વસ્થ કોષને નુકસાન વગર!<12>

પણ આ સુપરહીરોને બનાવવો સરળ નથી. સ્કોચ ટેપ તો લેબમાં જ ચાલે.<13> CVD મોટા પાયે બનાવે, પણ મોંઘું અને ખામીયુક્ત.<14> પણ ભારતના IIT મદ્રાસએ તો ચોખાના લોટમાંથી ગ્રેફિન બનાવીને વિશ્વને ચોંકાવી દીધું – સસ્તું, ગ્રીન, અને દેશી!<15>

ભવિષ્ય? અદ્ભુત! 

- ક્વોન્ટમ કમ્પ્યુટર રૂમ ટેમ્પરેચર પર ચાલશે.<16>  

- બેટરી ૧ સેકન્ડમાં ચાર્જ!  

- મગજ સાથે ડાયરેક્ટ કનેક્શન – લકવાગ્રસ્ત ફરી ચાલશે!  

અને ૧ ગ્રામ ગ્રેફિન? ફૂટબોલ મેદાન ઢાંકી શકે!<17>

આખરે, ગ્રેફિન એ કાર્બનનું પાતળું પડદું નથી – તે વિજ્ઞાનનું અલાદ્દીનનું ચિરાગ છે. પેન્સિલની લીડમાંથી નીકળેલું આ ચમત્કાર ભવિષ્યના ફોન, કપડાં, વિમાન અને દવાને બદલી નાખશે. આજની લીડ, કાલનું સ્પેસશીપ! ✏️🚀

ફૂટનોટ્સ

1. Geim, A. K., & Novoselov, K. S. (2007). The rise of graphene. Nature Materials.  

2. Novoselov, K. S., et al. (2004). Electric field effect in atomically thin carbon films. Science.  

3. Castro Neto, A. H., et al. (2009). The electronic properties of graphene. Reviews of Modern Physics.  

4. Bolotin, K. I., et al. (2008). Ultrahigh electron mobility in suspended graphene. Solid State Communications.  

5. Mayorov, A. S., et al. (2011). Extremely high electron mobility in graphene. Nano Letters.  

6. Zhang, Y., et al. (2005). Experimental observation of the quantum Hall effect in graphene. Nature.  

7. Lee, C., et al. (2008). Measurement of the elastic properties and intrinsic strength of monolayer graphene. Science.  

8. Balandin, A. A., et al. (2008). Superior thermal conductivity of single-layer graphene. Nano Letters.  

9. Nair, R. R., et al. (2008). Fine structure constant defines visual transparency of graphene. Science.  

10. Bunch, J. S., et al. (2008). Impermeable atomic membranes from graphene sheets. Nano Letters.  

11. Hu, W., et al. (2010). Graphene-based antibacterial paper. ACS Nano.  

12. Liu, J., et al. (2011). Graphene-based materials for drug delivery. Advanced Drug Delivery Reviews.  

13. Novoselov, K. S., et al. (2005). Two-dimensional atomic crystals. PNAS.  

14. Bae, S., et al. (2010). Roll-to-roll production of 30-inch graphene films. Nature Nanotechnology.  

15. Rakesh, R., et al. (2022). Rice husk derived graphene oxide for battery applications. IIT Madras Research.  

16. Trauzettel, B., et al. (2007). Spin qubits in graphene quantum dots. Nature Physics.  

17. Stankovich, S., et al. (2006). Graphene-based composite materials. Nature.

#graphene #letestnewsupdate #indian #india #nobleprize #mobile #Samsung #apple #technology #technews #science #newreel #newreelslシ #viralreelschallenge #usa

આહિર દેવાયત બોદરની ઐતિહાસિક વાર્તા

 આહિર દેવાયત બોદર વિશે વર્તમાન સમયમાં ઘણી બધી વાર્તાઓ ઐતિહાસિક તેમજ કાલ્પનિક વિષયવસ્તુ મૂજબ પ્રસિદ્ધ છે. આ બધી વાતોમાં કદાચ થોડું ઘણું અંતર હોઈ શકે પણ સનાતન સત્ય તો એ છે કે આહીર કુળમાં બોદર શાખમાં દેવાયત જેવા ભડવીર પાક્યા છે. જેમણે રાજના રખોપા માટે પોતાના દીકરાના બલિદાન આપી અને રાજને રક્ષણ આપ્યું છે. જૂનાગઢના પ્રસિદ્ધ સાહિત્યકાર દિવાન અમરજી નાણાવટીના પુત્ર દિવાન રણછોડજી પોતાના ગ્રંથ 'તારીખે સોરઠ વ હાલાર' ના પ્રકરણ બીજાની અંદર જુનાગઢ પ્રદેશના રાજાઓની વાત કરે છે. જેમાં સૌપ્રથમ શરૂઆત ચુડાસમા વંશના પ્રતાપી રાજાઓથી થાય છે. દિવાન રણછોડજી અમરજીએ ફારસી ભાષામાં આ ગ્રંથ લખ્યો છે. આ ગ્રંથનું ગુજરાતીમાં સંશોધન અને ભાષાંતર જૂનાગઢના જ પ્રસિદ્ધ ઇતિહાસકાર શંભુપ્રસાદ હરપ્રસાદ દેસાઈએ કરેલ છે. તેમના આ સંશોધન ગ્રંથની અંદર પેજ નંબર ૪૬ થી ૪૯ સુધી આવતી દેવાયત બોદરની વાત અક્ષર નીચે રજૂ કરી છે જે ઇતિહાસ વાચકોને જાણવી ખૂબ ગમશે.

એકવાર ગુજરાતના રાજાનો સંઘ તેના પાટનગર પીરનપટ્ટણથી શ્રી ગિરનારની યાત્રાએ અને દામોદર કુંડમાં સ્નાન કરવા આવ્યો દુર્ભાગ્ય આ સંઘમાં રાજા સિદ્ધરાયની સૂર્ય જેવી પ્રકાશિત અને ચંદ્ર જેવી સુંદર પુત્રી પણ હતી. તેને જોઈને રાહ દયાસની બુદ્ધિ બગડી અને તેણે વગર વિચારે અધીર થઈને તે કુંવારીને મેળવવા ધાર્યું. સંઘને જે કર ભરવાનો હતો તેના અવજી તેણે આ કુંવરીને તેને આપવા આજ્ઞા કરી. સંઘના સેનાપતિએ જ્યારે આ ઉપાધિમાંથી મુક્ત થવા યુક્તિ સિવાય અન્ય કોઈ વિકલ્પ ન જોયો ત્યારે તેણે એવો પ્રસ્તાવ કર્યો કે અમે અમારા પાટનગર પીરનપટ્ટણ જઈ ત્યાંથી રાજરીત પ્રમાણે ડોળો લઈને લગ્ન કરવા પાછા આવશું. બુદ્ધિપૂર્વક કપટ ભરેલી આ યુક્તિ સફળ થઈ અને સંઘ પાછો ગયો.

જ્યારે સંઘ સ્વસ્થાને પહોંચ્યો ત્યારે રાજા સિધદ્રાયે આ વાત સાંભળી અને તેણે જૂનાગઢનો કિલ્લો જીતી લેવાની અને ગિરનારની મજા માણવાની મનમાં ઈચ્છા થઈ તેણે રૂપમાં અને કદમાં સરખી એવી એક દાસીને સુશોભિત વસ્ત્રો પહેરાવી શણગારેલા માફામાં બેસાડી અને કેટલાક સિંહ જેવા સુરવીરોને સ્ત્રીઓનો પોશાક પરિધાન કરાવી તેની સાથે રાખ્યા અને બીજા પાંચસો રથો દહેજનો સામાન રાખવાને બહાને લડવૈયાઓ માટે જોડાવીયા. દરેક રથમાં ચાર ચાર વીરપુરુષને બેસાડ્યા કેટલા એક બહાદર સૈનિકોને વોળાવિયા તરીકે સાથે મોકલ્યા. કેટલીક ટુકડીઓ તેણે આગળથી મોકલી કેહરાવ્યું કે ડોળો અમુક સમયે જુનાગઢ પહોંચશે.

દયાસને આ ડોળામાં લગ્નને બદલે બીજો જ પ્રસંગ બનશે તેનો જરા પણ શક ન આવતા તે નિશ્ચિત થઈ આનંદવિભોર બની ગયો. તેણે શહેરને શણગાર્યું અને તેના ધનકોષના દ્વારા ગરીબોને ખોળા ભરીને દાન આપવા માટે ઉઘાડા મૂકી દીધા અને પોતે વરરાજા બનીને ડોળા સામો તેડવા ગયો. જે રથમાં તેની વાગ્દત્તા બનીને દાસી બેઠી હતી તે રથમાં તે ચડી બેઠો.

જ્યારે રથો નગરમાં પ્રવેશ્યા ત્યારે એક દરવાન કે જે આંખે અંધ હતો છતાં તેના અંતરની આંખોથી જોતો હતો તેણે સ્ત્રીઓને લઈ જતા રથના ફરતા પૈડાનો ભારે અવાજ સાંભળીને મોટા સાદે રાડ પાડીને કહ્યું કે, "આ માર્ગે પસાર થતા રથોમાં આભૂષણોથી અલંકૃત પુષ્પ જેવી સુકોમળ અબળાઓ નહીં પણ પોલાદી શરીરવાળા પુરુષોનો ભાર છે." જ્યારે સૈનિકોને કાને આ શબ્દો પડ્યા ત્યારે તેમણે જાણ્યું કે તેમનો દગો જાહેર થઈ ગયો છે તેથી આ બહાદરો રથોમાંથી નીચે કૂદી પડ્યા અને કહેવા લાગ્યા કે "ઓ વીરો સ્ત્રીઓનો વેશ ઉતારી નાખો અને બતાવી આપો કે અમે અબળાઓ નથી પણ અસી ધારણ કરનારા મર્દો છીએ." વરરાજા દયાસ પાસે પાણી વગરની શોભાની તલવાર હતી તેનાથી જ તેને નાહક કાપી નાખ્યો અને વરઘોડામાં આનંદના કોલાહલને બદલે યુદ્ધ અને સંહારના ઘોરનાદ થયા. આક્રમકોએ કિલ્લો સ્વાધીન કર્યો.

આ ભયંકર હત્યાકાંડ માંથી એક વૃદ્ધાદસી,બાલ્યવયના કુંવર નવઘણને લઈ ભાગી છુટી અને કોડીનાર પરગણાના આલીદર (પ્રચલિત લોક કથા પ્રમાણે દેવાયત બોડીદર નો હતો તેમ તે બોદર શાખનો હતો તેથી ગામ બોડીદર કહેવાયું આ ગામ આલીદર થી બે ત્રણ માઈલ દૂર છે.) ગામે પહોંચી તેને તે ગામના દેવાયત બોદર નામના મુખીને સોંપી દીધો. આ પ્રસંગને કેટલીએ રાતો અને કેટલાય દિવસો વીતી ગયા પછી કોઈ વિક્ષેપ પ્રિય બાતમીદારે એ સમયના રાજના અધિકારીને આ ગુપ્ત વાતની માહિતી આપી દેતાં એ જુલમીએ શકનો તપાસ કરવા ત્યાં પોતાના ગુપ્તચરોને મોકલ્યા અને તે પછી દુષ્ટ સેના નાયકોને જુનાગઢ થી રવાના કર્યા. ઈશ્વર વિમુખ એવા આ માણસોએ દેવાયત આહીરને અણછાજતી ભાષામાં ધમકી આપી, કુંવર નવઘણને સોંપી દેવા તેને આજ્ઞા કરી. શત્રુઓને પોતાના આશરે આવેલા ને સોંપવાનું કાર્ય હિન્દુ ધર્મથી વિરુદ્ધનું ગણાય છે તેથી તેણે નવઘણની અવજી તેના પોતાના પુત્રને તેને હવાલે કર્યો અને તે જુલ્મગારોએ તેનું માથું કાપી લીધું ત્યારે દેવાયતે કહ્યું કે,

મારા તમોને બીક નથી પણ પ્રભુનો ડર રાખજો. (આ પંક્તિ ફીરદુસીએ શાહનામા અંતે લખેલી હુજાની છે.)

આમ થયા પછી પણ વિરોધીઓએ અધિકારીઓને બાતમી આપી કે જે બાળકનો ઘાત કરવામાં આવ્યો તે નવઘણ ન હતો તેથી અધિકારીઓએ નવઘણને રજૂ કરવા દેવાયતને આજ્ઞા કરતા તેણે બીજા પુત્રને સોંપ્યો તેને પણ તેઓએ લોહીમાં રગદોળ્યો. એ પ્રમાણે દેવાયતે એક પછી એક એમ તેના આઠ પુત્રોને આ ઘાતકોને સોંપ્યા અને તેઓએ તેમને તલવારની ધાર નીચે કાઢ્યા આમ દેવાયતને અમર ખ્યાતિ પ્રાપ્ત થઈ.

શુભ કૃત્યથી કિર્તિ મળી (જેને) થઈ ગયો તે નર અમર

પૃથ્વી ઉપર રહે છે પ્રકાશિત જેમ અજરામર કમર(કમર એટલે ચંદ્ર)

તે પછી સર્વ શક્તિમાન, સર્વસત્તાધિશ અને સદા કૃપાળુ સર્વેશ્વરની એવી ઈચ્છા થઈ કે રાજા નવઘણનો ભાગ્ય સૂર્ય તેને પ્રગતિ અને વિજયો આપતો પૃથ્વી ઉપર તપે અને તેના રાજની પુષ્પવાટિકાને સદૈવ ફુલતી, ફાલતી, મહેકતી અને વિકસતી રાખે અને તેના હાથે અંતરને આનંદ આપે એવા સિંધના હૃદયંગમ પ્રદેશમાંથી અનિચ્છનીય તત્વોને ઝેર કરી અપરાધીઓને દંડ આપી યશ મેળવે - દેવી આજ્ઞાથી ભાગ્યાનુકૂળ સૂર્ય ઉદિત થયો. રાજાઓના ક્રૂર અને નિર્દય પ્રયાસોમાંથી તેજ કારણે તેની રક્ષા થઈ હતી.

આ વાતનું સમર્થન એ છે કે દેવાયતને પરી જેવી સુંદર પુત્રી હતી. તે તથા કુવર નવઘણ સમવયસ્ક હતા અને સાથે ઉજરેલા અને સાથે રમી મોટાં થયેલા. તે બંને વચ્ચે ભાઈ બહેન જેવી પ્રીતિ હતી. આ પુત્રી કે જેનું નામ જાસલ હતું તે લગ્ન વયમાં આવતા દેવાયતે મોટા પાયા ઉપર ધામધૂમ કરી તેના લગ્ન આદર્યા પરંતુ તેના પુત્રોનો વધ કરવામાં આવ્યો હતો તેનું વેર લેવાનો વિચાર તેના હૃદયને વ્યથિત કરી રહ્યો હતો તેથી તેણે વિશાળ સંખ્યા ધરાવતી તેની આહિર જ્ઞાતિને પોતાને ત્યાં આમંત્રી તેઓની વચમાં વાત મૂકી કે તેના પુત્રોના વિનાકારણ થયેલા ઘાતના બદલા માટે શું કરવું યોગ્ય છે. આહિરોએ વિચાર કરી એવો અભિપ્રાય આપ્યો કે પિતા પાસેથી પુત્રો અને પુત્ર પાસેથી જે શત્રુઓએ પિતાને છીનવી લીધા તેનો બદલો તે જ પ્રમાણે ખૂનથી લેવો.

આ નિર્ણય લઈ દેવાયત જુનાગઢ ગયો અને રાજા જયસિંહના નાયબને અપાર વિવેક કરી તેના તમામ અમીરો સાથે આલીદર ગામે મહેમાન બનાવી તેડી લાવ્યો. તેમને આ કહેવતની જાણ ન હતી કે 

રાખો વિશ્વાસ શત્રુના વિનય પર એ નરી છે મુર્ખતા 

જે ચરણ ધોતાં રોજ મોજાં તેજ ભીંતને પાડતાં.

સર્વ આમંત્રિતો અને દેવાયતે ભોજન લેવા પંગતમાં બેસાડ્યા કે તરતજ નવઘણ અને આહીરો તેમના ઉપર તૂટી પડ્યા અને પ્રથમ ગ્રાસે જ તેમનું પોતાનું માસ કાગડા અને ગીધડાંઓનું ભક્ષ્ય થઈ ગયું. તે પછી દેવાયતે શત્રુઓને આખા પ્રદેશમાંથી શોધી શોધી સાફ કર્યા અને સંપૂર્ણ વિજય પ્રાપ્ત કરી રાવ નવઘણને જુનાગઢ લઈ આવી વિક્રમ સવંત ૮૭૨ માં સિંહાસને બેસાડ્યો.(તારીખે સોરઠ વ હાલારના અંગ્રેજી ભાષાંતરમાં વિક્રમ સવંત ૮૭૪ છે, ફારસી પ્રતોમાં ૮૭૨ છે. જ્યારે સંશોધિત ઇતિહાસ અનુસાર વિક્રમ સવંત ૧૦૮૧, ઇસવીસન ૧૦૨૫ માં રાહ નવઘણ ગાદીએ બેઠો)

કોરોકટાક

 'કોરોકટાક છું'ગઝલનો આસ્વાદ.

પ્રસ્તાવના:-

જુનાગઢી ચારણત્વનો વૈભવ એટલે સાહિત્ય જગતનું ખમીર પદ્મશ્રી ભીખુદાનભાઈ ગઢવી, ગીર કેસરીની ત્રાડો જેવું તેજ રાજભા ગઢવી, 'કાળજા કેરો કટકો મારો હાથથી છૂટી ગ્યો ' થી દરેકનાં કાળજાં પીગળાવી નાખનાર પદ્મશ્રી કવિ દાદ અને ગઝલના માર્ગે નીકળેલો નવ યુવાન મિલિંદ ગઢવી.

જુનાગઢ ગઝલ પરંપરાનો સીધી લીટીનો વારસદાર એટલે મિલિંદ ગઢવી. મનોજ ખંડેરીયા, રાજેન્દ્ર શુકલ અને શ્યામ સાધુ પછીનો ચમકતો તારાક એટલે મિલિંદ ગઢવી. મિલિન્દ ગઢવીએ પોતાની ગઝલ રચનામાં પોતાની નોખી કેડી કંડારી છે. અભ્યાસે MBA અને બેંકમાં નોકરી એટલે હિસાબી માણસ, આમ જોઈએ તો સાચા અર્થમાં હિસાબ-કિતાબનો માણસ, પણ વળગણે કવિ અને ગઝલકાર. ગુજરાતી, હિન્દી કે પછી ઉર્દુ હોય જેની કલમ અટકતી નથી તેવો સમર્થ સર્જક એટલે મિલન ગઢવી.

અકિલા ઇન્ડિયા પબ્લિકેશન્સ રાજકોટે પોતાનું ક્ષેત્ર વિસ્તારી અને સમાચારની સાથે સાથે પ્રકાશનમાં પણ પગરણ કર્યું અને તેમને મિલિંદનો સાથ મળ્યો. સફરની શરૂઆત થઈ અને આપણે સૌને ૨૦૧૯ ના મે મહિનામાં મળી 'રાઈજાઈ'. 

'રાઈજાઈ' માં ૫૧ ગઝલો આવેલી છે. દરેક ગઝલનું વિષય વૈવિધ્ય હ્દય સ્પર્શી જાય તેવું છે. દરેક ગઝલમાં મિલિન્દનો મિજાજ જુદો જ અનુભવાય છે.

-: ગઝલનો આસ્વાદ :-

બારીની જેમ બંધ છું, જડબેસલાક છું, 

પલળી રહેલ ગામમાં કોરોકટાક છું.

કુદરતનું ક્રૂર મૌન છું, કડવી મજાક છું,

મશહૂર છું ને નામનો લાગેલો થાક છું.

રાશન તમારી યાદનું ખૂટી ગયું ફરી,

ઊભો છું લેનમાં અને જૂનો ઘરાક છું.

મારી મનુષ્યતા કોઈ લોલકનો લય હશે,

હું છું ગરીબનો સમય, વસમા કલાક છું.

નરસિંહનો હું વંશ છું, ખુસરોનો અંશ છું,

ગુજરાતીમાં ‘મરીઝ’, ઉર્દૂમાં ‘ફિરાક’ છું.

શેર - ૧

બારીની જેમ બંધ છું, જડબેસલાક છું, 

પલળી રહેલ ગામમાં કોરોકટાક છું.

ગઝલનો ઉઘાડ સંવેદના સભર છે. મત્લાના શેરમાં ગઝલ સૂર્યોદય સમાન છે. બારી જેવી અકળતામાં પણ ખુલ્લા પણું છુપાયેલો છે. જો બારી ખુલી જાય તો બહારનો પ્રકાશ અને બહારની તરોતાજા હવા મન પ્રફૂલ્લીતૌ કરી મૂકે, પણ બે બારીએ પરસ્પર આલિંગનમાં રહીને જડબેસલાક બની રહેવું પડે છે. પલળી રહેલા ગામમાં પણ મિલિન્દ કોરોકટાક છે. જાણે વરસતા વરસાદમાં ઉભેલો માણસ 'ફ્લેશ બેક' વિહરતો હોય તેમ રહે છે સૌની સાથે પણ છતાં એકલી ફકીરી માણે છે. બધા જ શેરમાં રદીફ 'છું'  ટૂંકું ટચ પણ ચોટદાર છે અને પોતાના અસ્તિત્વની સતત હાજરી પુરાવતુ રહે છે.

શેર - ૨

કુદરતનું ક્રૂર મૌન છું, કડવી મજાક છું,

મશહૂર છું ને નામનો લાગેલો થાક છું.

કૂદરતના અનેક સ્વરૂપો છે, પણ મિલિન્દ તો જાણે ક્રૂર મૌન અને મજાકની મિઠાશથી દુર કડવાશ લઈ જીવે છે. એ જગ પ્રસિદ્ધ છે, છતાં એના નામનો જ ભાર લઈ ફરતો હોય તેમ 'નામનો લાગેલો થાક છું.' કહી સફળતા પછીનો થાક અને એકલતા તરફ પ્રયાણ સુચવે છે.

શેર - ૩

રાશન તમારી યાદનું ખૂટી ગયું ફરી,

ઊભો છું લેનમાં અને જૂનો ઘરાક છું.

ખોરાકનો અભાવ શરીરને કૃશ બનાવી દે છે આથી ખોરાક શરીર માટે જરૂરી છે. તેમ વિરહી જનો માટે ગમતાની યાદ રાશનનું કામ કરે છે અને રાશન ખૂટી ગયા પછી યાદ રૂપી રાશન લેવાનની લેનમાં ઉભા રહી એક જલક માટે રાહ જોતા ઘરાક જેવી વ્યથા મિલિન્દ અહીં ઠાલવે છે.

શેર - ૪

મારી મનુષ્યતા કોઈ લોલકનો લય હશે,

હું છું ગરીબનો સમય, વસમા કલાક છું.

આ શેરમાં મિલિન્દ ગરીબના સમયની યાદ કરી વસમા સમયના એક એક ક્ષણમાં પડતી કઠણાઈઓનું તાદૃશ વર્ણન કરે છે. એક ક્ષણ માટે ચૂકી ગયેલ માણસ માટે જેમ એક ક્ષણની કિંમત હોય છે તેમ પોતાનામાં રહેલ લોલક જાણે ગરીબની પ્રત્યેક પળને સતત જીવતી રાખે છે.

શેર - ૫

નરસિંહનો હું વંશ છું, ખુસરોનો અંશ છું,

ગુજરાતીમાં ‘મરીઝ’, ઉર્દૂમાં ‘ફિરાક’ છું.

અને છેલ્લે શેર એ મકતામાં મિલિંદ કરુણતાને પાછળ છોડી, ખુમારી થી જૂનાગઢની ધરતીને, ગઝલોને, ગુજરાતી-ઉર્દુમાં તેના સામર્થ્યને જણાવે છે. જુનાગઢ એટલે નરસિંહ અને નરસિંહ એટલે જુનાગઢ આવી ભૂમિ અને આવા ભક્તનો વંશ પોતે છે. ગઝલોને તો તે હાથમાં રમાડે છે જાણે ખુશરોનો અંશ કેમ ન હોય!! ગુજરાતી ગઝલોમાં 'મરીઝ' સમાન અને ઉર્દુમાં 'ફિરાક' સમાન ઉચ્ચ કોટીનો એ સર્જક છે.

ઉપસંહાર:-

 'કોરોકટાક છું' ગઝલમાં મિલિન્દ માનવીય સંવેદનાઓને ખૂબ ઊંડાણથી સ્પર્શે છે, બધામાં રહી અને બધાથી અલિપ્ત રહેનારના ભાવને ખૂબ સૂક્ષ્મ રીતે વર્ણવે છે. પહેલા બે શેરનો વિષયવસ્તુ બિલકુલ સમાન છે. પણ ત્રીજા અને ચોથા શેરમાં કરૂણરસ પ્રબળ બની ગયો હોય તેવું લાગે છે. અને છેલ્લા મક્તામાં તેની એ જ ખુમારી આવી જાય છે. જાણે આળસ મરળી અને ઊભો થયેલો કેસરી સિંહ પોતાની મસ્તીમાં ચાલી નીકળે એમ મિલિંદ પોતે પણ નરસિંહ, ખુશરો, મરીઝ અને ફિરાકને યાદ કરતા બધુ જ તત્વ લઈ ગઝલ પૂર્ણ કરે છે.

સંદર્ભ:-

૧) રાઈજાઈ, -મિલિન્દ ગઢવી, પ્રકાશક:- અકિલા ઇન્ડિયા પબ્લિકેશન્સ

૨)ગઝલ: રૂપ અને રંગ, - રઈશ મનીઆર,  અરૂણોદય પ્રકાશન.

- મુકેશ બારીયા

૧૭-૩-૨૦૨૩

ભાઈ ભાઈ

 કલા એ ઈશ્વરની દેણ છે, પ્રયત્ને કદાચ પંડિત થવાય પણ સિદ્ધહસ્ત કવિ તો જન્મે છે. બાકી વાણિજ્યનો બંદો ગઝલનો સુરમાં કેવી રીતે બની શકે??

'રાઈજાઈ' હાથમાં આવી અને નવું નામકરણ કરી નાખ્યું 'ભાઈભાઈ'. વીસ મિનિટ હર્ષોલ્લાસ અને અદમ્ય આનંદની અનુભૂતિ એટલે મિલિન્દ ગઢવીની 'રાઈજાઈ'. વાંચવામાં વીસ મિનિટ લાગે પણ સમજવામાં સઘળું આયખું ખૂટી પડે.

શરૂઆતે પૂજ્ય બાપુનો રાજીપો અને આશીર્વાદ, અર્પણ અને સંભારણાંનાં ઓવારણાં પછી રાઈજાઈની અનુક્રમણિકા. જેમાં યશવંત લાંબા, ઉર્વીશ વસાવડા અને સંજુ વાળાની શબદ સુગંધ. અને કવિના નિવેદથી ગઝલોની સફર શરૂ થાય છે.

૫૧ ગઝલ અને ૫૧ છુટ્ટા શેર આસ્વાદની ઉજાણી સમજો. 

કેટલાક શેરોની રસાનુભૂતિ લઈએ અને ગઝલામૃતથી અમરત્વ પામીએ... ચાલો માણીએ 

- બારીની જેમ બંધ છું, જડબેસલાક છું,

   પલળી રહેલ ગામમાં કોરોકટાક છું.

- નરસિંહનો હું વંશ છું, ખુસરોનો અંશ છું,

    ગુજરાતીમાં 'મરીઝ', ઉર્દૂમાં 'ફિરાક' છું.

- રસ્તા ઉપર કાળી-ધોળી ભાત 'ને લોકો ચાલે છે,

   ઝીબ્રા-ક્રોસિંગ જેવી થઈ ગઈ જાત 'ને લોકો ચાલે છે.

 કેમ સડકની સાવ વચોવચ એક કિરણ લૂંટાઈ ગયું? અજવાળાને લાગ્યો છે આઘાત 'ને લોકો ચાલે છે.

- મૌનની આંખમાં જે પાણી છે,

   મારે મન એ જ સંતવાણી છે.

  તું મને શક્ય હોય તો માણી લે,

  મારૂં જીવન સતત ઉજાણી છે.

 તારા હાથોના રોટલા વૈભવ,

 બાકી દુનિયા તો ધૂળધાણી છે.

 જેને મળિયે હુવાય્ણથી મળિયે,

 આપણી એ જ તો કમાણી છે.

- ધરી હાથ વરમાળા, ઉદાસી ફરી રહી,

   છડેચોક માણસને વરી જાય,શક્ય છે.

- લખ્યું છે બ્રેઈલમાં મારૂં મરણ,એની ઉદાસી છે,

  ઉપરથી હાથ આપ્યા છે અભણ, એની ઉદાસી છે.

- ક્યાં કદી ચકલું ય ફરક્યું? રાખી દોને!

  આ નગરનું નામ 'કર્ફ્યુ' રાખી દોને!

- આજ પણ પ્લેટફોર્મ સમજીને મને,

   ટ્રેન ચાલી ગઈ મને લીધા વગર!

- દિવસોનો કચરો બાળીને રાતે અજવાળાં રાખ્યાં છે,

   તારો ખાલીપો સાચવવા સુઘરીના માળા રાખ્યા છે.

   થોડો અવકાશ જરૂરી છે, સૌ જાણે છે, સૌ માને છે,

   તેથી તો રેલ ના પાટા સમ સગપણમાં ગાળા રાખ્યા છે.

- વમળના કેસમાં દોષી કરાર, oh goodness!

   મિલિન્દ એટલે હોડીની હાર, oh goodness!

   ગુનો કબૂલ કર્યો એણે જન્મ લેવાનો,

   મિલિન્દ એ જ દિવસથી ફરાર, oh goodness!

- એક સજલ સાંજે સુગંધે મને કહ્યું,-

   મધુમાલતી તમને મળીને ઉદાસ છે.

- મને એ રીતે તું ફરી યાદ આવી,

‌ ભમરડાને જાણે ધરી યાદ આવી.

  ઉદાસીના બે પેગ અંદર ગયા તો,

  મરીઝની ઘણી શાયરી યાદ આવી.

- ઉદાસી સમયની મમીમાં ઢળી ગઈ,

   પ્રતિક્ષા અમારી પિરામિડ બની ગઈ.

  નિહાળીને બાળકનો ગંભીર ચહેરો,

  વયોવૃદ્ધ આંખો અમસ્તી હસી ગઈ.

- આમ ના જોયા કરો આકાશના તારા 'ગ.મિ.',

   આપને આ આપનું એકાંત મારી નાખશે.

- 'એ સાચું તકલીફો સાથે જૂનાગઢમાં જીવ્યો છું,

   એ પણ સાચું ગીતો સાથે જૂનાગઢમાં જીવ્યો છું.

- ધાર્યા કરતાં વ્હેલી થઈ ગઈ,

  જાત સદંતર મેલી થઈ ગઈ.

  મેં હસવાનું શીખી લીધું,

  દુનિયાને મુશ્કેલી થઈ ગઈ.

  ઘેટાં પાછળ ઘેટાં ચાલ્યાં,

  સમજણ સામે રેલી થઈ ગઈ.

  બે ફળિયા એ પ્રેમ કર્યો તો,

  વંડીમાંથી ડેલી થઈ ગઈ.

  દર્પણમાં એવું શું જોયું ?

  ઝમકુ ડોશી ઘેલી થઈ ગઈ.

અંતે મારી કાલીઘેલી તો સાંભળવી જ પડે.

કવિ:-કલમ લઉં હાથમાં ને શબ્દો સરી પડે,

હું:- કલમ લઉં હાથમાં ને શબ્દો ગોતવા પડે...

 ખી ખી ખી......

- મુકેલ બારીયા

      જુનાણું 

   તા.૧/૧/૨૦૨૩

લાગણીઓના સરનામે

ચૂંટણી આવે

ભાજપ આવે કોંગ્રેસ આવે,
માણસ ખરીદવા ધાડાં આવે.

અજાણ્યા પણ સ્વજન લાગે,
જો બરાબર ચૂંટણી આવે.

ગળી ચોંટાળી ડાઘા આવે,
પેલા ઠગ-ધૂતારા આવે.

વચનો લાવે વાયદા આવે,
ઠાલાં ઢોલ-નગારાં આવે.

ભૂખ્યાંં આજ ઈશ્વર લાગે,
ચૂંટયા પછી કયાં પૂછવા આવે.

કોઈ શરમ કે કોઈ ધરમ નહીં,
બસ મારૂં-તારૂં લૂંટવા આવે.

ચેતજો સૌ કોઈ નરને નારી,
હાથ જોડી જો મળવા આવે.

લાગ મળ્યો છે લાંબા ગાળે,
આંસુ નહીં કોઈ લુછવા આવે.

આવો મનાવીએ મહાપર્વ આવે,
પ્રબળ લોકશાહીની સરકાર લાવે.

હજાર કામ છોડીને પણ મતદાન અવશ્ય કરીએ,મારો મત લોકશાહીને.
-મૂકેશ બારીયા

જીવવાનો આનંદ

ચતુર બનવા માટે શંકાશીલ બનવું પડે,
અને શંકાશીલ બનશો ત્યારે જીવવાનો  સાચો આનંદ ગૂમાવી દેશો.
-મૂકેશ બારીયા

મજા

ચાલાક એટલો નથી કે તમારી ચાલ સમજી શકું,
 છેતરાવાની પણ કંઈક અલગ જ મજા છે દોસ્ત.

- મૂકેશ બારીયા

शाख

आप सुधरे शाख सुधरे सुधरे सघडो संसार ।
जैसो देखो वैसो दिशे अद्भुत है तेरो कमाल ।
- मूकेश बारीया

નિષ્ઠા

🌷 ઝાકળ બિંદુ 🌷
તમારી નિષ્ઠાનું સાચું મૂલ્યાંકન તમેજ કરી શકો, બીજાનો ગજ ટુંકો હોય શકે.

- મૂકેશ બારીયા

ઊત્તરાયણની શુભકામના

ઉત્તરાયણનો શું દોષ અહીં દોરીઓ જ પરસ્પર કાપે છે.
ચગ્યું મારું નામને પોતાના જ પેંચ લડાવે છે.
- મૂકેશ બારીયા
ઊત્તરાયણની શુભકામના

Alone

એકલતાને રંગ આપીદઉં,
લાવ સોનેરી સંગ આપીદઉં.

ખોળ્યું અંતર મનખા માંહે,
લાવ તારું નામ આપીદઉં.

કાચી નિંદ્રા પારણે પોઢી,
ખુલ્લા નભને જંગ આપીદઉં.

વિચરે સાવ આંખ એકલી,
પગદંડી પર અંગ આપીદઉં.

ચાલ ભરીએ સ્વાદ જીવનમાં,
લાવ સમજણને અંત આપીદઉં.

એકલતાને રંગ આપીદઉં,
લાવ સોનેરી સંગ આપીદઉં.
-મૂકેશ બારીયા

ઝાકળ બિંદુ

સમજવો હોય તો ઈશ્વરને સમજો,
હું તો પળ પળ બદલતો માણસ છું.
- ઝાકળ બિંદુ

મળ્યા ન'તા ત્યારે ખરીદનાર કોઈ દોસ્ત !
ખોલી'તી હાટડી જ્યારે મહોબ્બતની દોસ્ત !
વણમાગ્યું મૂલ આપનાર મળ્યા ત્યારે,
જયારે વેચાય ગઈ હાટડી અમારી દોસ્ત!!!
- ઝાકળ બિંદુ

જયાં એક શબ્દે લાખો વરસી પડે છે,
ત્યાં કોઈ ભિક્ષુ નિશદિન રટ્યા કરે છે.
ઇશ્વર તારો ન્યાય છે અજબ ગજબનો,
કોઇ લાખમાં તો કોઇ રાખમાં લોટ્યા કરે છે.
...

અમૂલ્ય છતાં, મૂલ હીન છે સરજન તારું,
સગવડમાં તો કોઇ અગવડમાં જીવ્યા કરે છે.
જયાં એક શબ્દે લાખો વરસી પડે છે,
ત્યાં કોઈ ભિક્ષુ નિશદિન રટ્યા કરે છે.
- સુપ્રભાતે ઝાકળ બિંદુ

કેટલાક દિવસોની માથાકુટ પછી આખરે ભત્રીજા હર્ષ માટે દેખીતી સારી સ્કૂલ મળી ગઇ. સારી સ્કૂલ શોધવા એકાદ અઠવાડિયું નિકળી ગયું.  જોકે જે જે શાળાની મુલાકાત લીધી તે દરેકે હથેળીમાં ચાંદો ચોક્કસ બતાવી આપ્યો. પણ કરવું શું?  ડગલે ને પગલે, શેરીએ કે મહોલ્લાના નાકે જ્યાં જઇએ ત્યાં ઇન્ટરનેશનલ સ્કૂલનાં પાટીયા લટકી રહ્યાં છે, અને બોર્ડમાં પ્રથમ, A+  ગ્રેડ કે સેન્ટર  ફસ્ટ ના આંખો આંજી દેતા હોર્ડિંગ્સ લાગ્યાં છે. અભણ કે ગભરુ વાલી  બીચારો અંજાઈ જાય તે સ્વાભાવિક છે. અધુરામાં કંઈ બાકી હોય તેમ શહેરના મોટા મોટા બંગલાની બહાર લટકતી તકતીઓ જોઇ, બંગલાઓની અંદરની વાસ્તવિકતાથી અજાણ્યા આ ભીરુ માણસ જે પોતે ન મેળવી શક્યા તે પોતાના સંતાનો પાસે ઇચ્છા રાખવા મજબૂર થઇ જાય છે. અને ઉઘાડી લૂંટ કરનારી આવી શાળાઓમાં પોતાની જાત ઘસી ને એકઠી કરેલી મૂળી ડિપોઝિટ, સ્કૂલ ફિ, ટ્યુશન ફિ અને કંઈ કેટલાય અઘરા શબ્દોની માયાજાળના ગૂંચવાડા ઉકેલ્યા વિના જ ભરી આપે. ફિ પહોંચ ને ઘડી પાડતાં પાડતાં જાણે બબડી રહે છોકરાંઓ ને ભણાવવા હોય તો ફિ તો ભરવી પડેને !!! અને આવા બેબસ માતા- પિતા આંખોમાં સંતાનોના સોનેરી ભવિષ્યની આશા લઇ બીજા સત્રની ફિ માટે  ફરી તનતોડ મહેનત કરવા લાગે છે. ક્યાં સુધી આ બધું ચાલશે? ? કયાં સુધી સવાર સાંજનું કમાતો માણસ  લૂંટાતો રહેશે? ? 

તું આવ્યો અને ઉજવાય ગયો

તું આવ્યો અને ઉજવાય ગયો,
જાણે મહેરામણ સાવ સુકાઈ ગયો.

લકીર સી એ રેખા જીવનની,
મલકાટથી સાવ કાપી ગયો.

હતાં સોહામણાં સ્વપ્ન નયનમાં,
એકજ પલકારે સહજ તોડી ગયો.

તું આવ્યો અને ઉજવાય ગયો,
જાણે મહેરામણ સાવ સુકાઈ ગયો.

કાચી ૠતમાં, ઘનઘોર વનમાં,
આમ્રકોકીલા ઇવ ટહુકી ગયો.

તું આવ્યો અને ઉજવાય ગયો,
જાણે મહેરામણ સાવ સુકાઈ ગયો.

ભેંકાર રણમાં અમૃત સમ વિરડી,
ખિલી ચંદ્રીકાને આમ સુકાઈ ગયો.

કરશે કૃપા સરજનહારા,પૂરશે કોડ અધુરા,
જે વમળમાં આમ અચાનક,
મહેરામણ સો સુકાઈ ગયો.

તું આવ્યો અને ઉજવાય ગયો,
જાણે મહેરામણ સાવ સુકાઈ ગયો.

- મૂકેશ બારીયા
Dedicated to

Naran Khodabhaya

બોર્ડનું પરિણામ આવ્યું ને કાનજી અને લાખીના હરખનો કોઇ પાર ન રહ્યો. હરખ કેમ ન થાય !ગામની નાનકડી હાઇસ્કુલમાં ભણતા જાજી ખોટના અને દ્વારકાધીશ પરની અતૂટ શ્રદ્ધાથી અવતરેલ દેવના અંશ જેવો લાડકવાયો દિકરો પહેલા નંબરે પાસ થયો હતો. કુટુંબમાં પાંચ ચોપડીથી વધારે કોઇ ભણેલ ન હતું અને એમાં શ્યામ દશમા ધોરણમાં પહેલા નંબરે પાસ થયો ,  કાનજી અને લાખીના હદયમાં આનંદની કોઈ સીમા ન રહી.

સાથે અભણ દંપતિ મૂંઝવણમાં મુકાઇ ગયા. ..!! હવે શ્યામને કયાં ભણાવવો અને કઇ ભણતરમાં મૂકવો એ એમને સમજાતું ન હતું.  ગામના નિવૃત્તિને આળે પહોંચેલા પોસ્ટ માસ્તર મગનકાકાએ શહેરમાં વિજ્ઞાન ભણાવવાની સલાહ આપી. પણ વિજ્ઞાન ભણાવવાની ફી અંગે વાત કરતાં મગનકાકા અટક્યા. હેં! મગનકાકા કેટલા રુપિયાની જરૂર પડે ? નિખાલસતાથી શ્યામના માથાં પર હાથ ફેરવતાં લાખીએ પૂછ્યું. કાનજીની આર્થિક પરિસ્થિતિથી વાકેફ એવા મગનકાકાએ કાનજી ના ખભે હાથ રાખતાં કહયું, એકાદ લાખમાં એક વરસ ભણાવે અને બે વરસના બે લાખ રૂપિયા થાય, વળી ગણવેશ, ચોપડીઓ અને ટ્યુશન વગેરેની ફી નોખી. દંપતિ મગનકાકાની વાત સાંભળી અવાક્ થઇ ગયાં.  આનંદની ભરતી ધીરે ધીરે ઓટમાં પરિણમી.  બન્ને ના ચહેરા વિજ્ઞાન શાળાની ફી જાણી ફિક્કાં પડી ગયાં.

શુભેચ્છા આપવા આવનાર વળી દિકરના ઉજ્જવળ ભવિષ્યના સપના રોપી ચાલ્યા જતાં. જો કાનજી તારો શ્યામ ભણશે તો મોટો સાઇબ બનશે, મોટો બંગલામાં રે'શે અને મોટરગાડ્યુમાં ફરશે હો !! તારી જેમ ખેતરના ખુણે થતી ઉપજ પર આધાર નહીં અને લાખો કરોડોની કમાણી કરશે. આવી કેટલીય વાતો સાંભળી અમારો શ્યામ ભણીગણીને મોટો માણસ થાશે અને અમારા દુઃખના દાડા પૂરા થશે એમ માની ગમે તેટલો ખર્ચ થાય, મરણ મૂળી ખરચી નાખશું, જાત ઘસી નાખશું, દિવસ રાત તનતોડ મહેનત કરીશું પણ શ્યામને ભણાવશું જ  એમ યુગલે ગાંઠ વાળી લીધી. અને શહેરની સારી ગણાતી ખાનગી શાળાને સરનામે ત્રણેય નિકળી પડ્યાં.

બસ સ્ટેશન પરથી શાળાએ જવા રીક્ષા કરી અને રીક્ષા શહેરના પોસ વિસ્તારમાં થઇ ધુમાડાના ગોટા ઉડાડતી આગળ વધી રહી.  રીક્ષામાંથી ત્રણેયની આંખો મોટા મોટા બંગલા અને ગાડીઓ પર મંડાઈ રહેતી અને મન સપનાંઓનાં તાણાવાણામાં અટવાઈ જતાં.  શાળાએ પહોંચી દંપતિએ પાઇ - પાઇ જોડી ભેગા કરેલા પચાસ હજાર એક સત્રના ભર્યા. બે વર્ષની ફી બે લાખ નક્કી કરી એડમિશન કન્ફર્મ કર્યું.  શ્યામ ને શિખામણ આપી ભણવા મૂકી ગયા.  માતા-પિતાની પરિસ્થિતિથી અવગત શ્યામ પણ ઉત્સાહથી ભણવા લાગ્યો.

કાનજી અને લાખી બાપુકી મળેલી બે વિઘા જમીન માં તનતોડ મહેનત કરવા લાગ્યાં.  પણ તન કામે પેટ ભરાય ને ધન કામે ઢગલો થાય ના ન્યાયે કહો કે વિધાતાની કસોટી, ચોમાસામાં વરસાદી માહોલ જામ્યો પણ જોઇએ તેટલો વરસ્યો નહીં.  ચોમાસુ સીઝન હાથ લાગે એ પહેલાં જ શ્યામની શાળાનો બીજો હપ્તો સામે આવી ઉભો રહ્યો. દંપતિ મૂંઝવણમાં મુકાઇ ગયું. સગાંવહાલા કોઈ એટલા સધ્ધર નહી કે તેમની પાસે મદદનો હાથ લંબાવી શકાય. વળી કાનજીનો સ્વભાવ પણ સ્વમાની 'માગવા કરતાં મરી જવાય' સૂત્રની ખુમારીથી જીવનારો  માનવી. પણ આતે દિકરાના ઉજળા ભવિષ્ય માટે ગામના આગેવાનો અને મોભીઓ પાસે મદદ માટે હાથ લંબાવી આવ્યો પણ કોઈ ઉછીના રૂપિયા આપવા તૈયાર ન થયું.  યુગલ ખરેખરી મૂંઝવણમાં મુકાઇ ગયુ.  આખરે ધીરધારનો ધંધો કરનાર માથાભારે મેરામણ પાસે વ્યાજે પૈસા લેવા સિવાય કોઈ વિકલ્પ રહયો નહીં. મેરામણે પાંચ ટકે પૈસા આપ્યા અને કાગળોમાં અંગુઠો લઇ લીધો.  પાકેલો મોલ કાંટે ચડ્યો પણ પાંચ હજાર થી પાંચકું એ વધારે ના મળ્યું, અને ચિંતાના વાદળો ઘેરાયાં.

કરમ કઠણાઈએ દૂષ્કાળના ઓળાં ઉતર્યાં. ન ઉપજ કે ન મજુરીએ કોઇ રાખે વળી વ્યાજનું ચક્કર તો દિવસ રાત ફર્યા કરે. બીજા વરસે પણ મેરામણ પાસેથી ઉછીના લઇ દિકરાની ફી ભરી.

બારમા ધોરણની બોર્ડની પરીક્ષા આવી પહોંચી . ગળાકાપ હરીફાઇમાં પોતાની શાળાના વિદ્યાર્થીઓ સારો દેખાવ કરે તે માટે શાળામાં ચોરી કરાવવા લાગ્યા. અને એક દિવસે ચેકીંગ આવતાં શ્યામ ના વર્ગના તમામ વિદ્યાર્થીઓ પર કોપી કેસ કર્યો.  શ્યામ જાત મહેનત અને નીતિમતાથી પરીક્ષા આપતો હતો અનેક કાલાંવાલાં કરવા છતાં અધિકારી ટસના મસ ન થયા. શ્યામ ની આંખો માં ઝળહળીયાં આવી ગયાં, મા બાપના એ ભલાભોળા ચહેરા તેની આંખો સામે તરી રહયા, તેમના સપના, તેમની અપેક્ષાઓ કંઈ કેટલાય વિચારોએ એ ને ભાંગીને ભૂકો કરી નાખ્યો. અને હતાશાની ખીણમાં ગરક થઇ ગયો.

બીજી બાજુ જમીન હડપ કરી જવા મેરામણે પઠાણી ઉઘરાણી આદરી. દોઢ લાખના પાંચ લાખની ઉઘરાણી આવી. જો રૂપિયા ન હોય તો જમીન આપી છુટી જા ના કે'ણ મોકલાવ્યા. ગભરુ દંપતિ કહે તો કોને કહે ?? માથાભારે લોકો એક યા બીજી રીતે હેરાન કરવા લાગ્યા. તેમનું જીવન દૂષ્કર થઇ ગયું.

દિકરા શ્યામને ભણાવી ગણાવી મોટા સાહેબ બનાવવાનું અરમાન જાણે ધૂળ ધાણી થતું કાનજી અને લાખી જોઇ રહ્યાં. ગામ છોડીને જતા રહેવાના વિચાર આવે પણ મેરામણના કાળ જેવા લાંબા હાથ તેને ગમે ત્યાંથી શોધી કાઢશે એવા વિચારે અટકી ગયાં. મેરામણને બાપ-દાદા ના વારસે મળેલ જમીન આપી દીધી છતાંય વ્યાજનું ચક્કર ફર્યા જ કરે ફર્યા જ કરે. .......

અચાનક શ્યામની શાળાએથી કહેણ આવ્યું. શ્યામે હોસ્ટેલના પંખે લટકી મોતને વહાલું કરી લીધું.
કાનજી અને લાખીના આંખોએ અંધકાર છવાઈ ગયો. ગળાફાંટ રૂદન ન થઇ શક્યું. અને બન્ને શૂન્ય બની ગયાં. શ્યામના શબને લઇને આવતી ગાડીની રાહ જોઈ  ઉભેલા ડાઘુઓએ શ્યામને જ નહીં પણ ગારથી લીપાયેલ ખોરડાંનાં એક ખૂણે દોરડે લટકતા કાનજી અને લાખીના શબને પણ અગ્નિદાહ આપ્યો. . . . .

મગનકાકાની ભિનિ આંખોમાં એકજ સવાલ ભમી રહયો. . વિધાતા શા માટે માણસને ગરીબી આપતો હશે.??

- MUKESH BARIYA 

ઝાકળ બિંદુ

જયાં એક શબ્દે લાખો વરસી પડે છે,
ત્યાં કોઈ ભિક્ષુ નિશદિન રટ્યા કરે છે.
ઇશ્વર તારો ન્યાય છે અજબ ગજબનો,
કોઇ લાખમાં તો કોઇ રાખમાં લોટ્યા કરે છે.
...

અમૂલ્ય છતાં, મૂલ હીન છે સરજન તારું,
સગવડમાં તો કોઇ અગવડમાં જીવ્યા કરે છે.
જયાં એક શબ્દે લાખો વરસી પડે છે,
ત્યાં કોઈ ભિક્ષુ નિશદિન રટ્યા કરે છે.
- સુપ્રભાતે ઝાકળ બિંદુ

ઝાકળ બિંદુ

જયાં એક શબ્દે લાખો વરસી પડે છે,
ત્યાં કોઈ ભિક્ષુ નિશદિન રટ્યા કરે છે.
ઇશ્વર તારો ન્યાય છે અજબ ગજબનો,
કોઇ લાખમાં તો કોઇ રાખમાં લોટ્યા કરે છે.
...

અમૂલ્ય છતાં, મૂલ હીન છે સરજન તારું,
સગવડમાં તો કોઇ અગવડમાં જીવ્યા કરે છે.
જયાં એક શબ્દે લાખો વરસી પડે છે,
ત્યાં કોઈ ભિક્ષુ નિશદિન રટ્યા કરે છે.
- સુપ્રભાતે ઝાકળ બિંદુ

ઝાકળ બિંદુ

મળ્યા ન'તા ત્યારે ખરીદનાર કોઈ દોસ્ત !
ખોલી'તી હાટડી જ્યારે મહોબ્બતની દોસ્ત !
વણમાગ્યું મૂલ આપનાર મળ્યા ત્યારે,
જયારે વેચાય ગઈ હાટડી અમારી દોસ્ત!!!
- ઝાકળ બિંદુ

ઝાકળ બિંદુ

સંબંધોમાં સુંદરતા ત્યારે જ આવે,
જયારે સંબંધોને સુંદરતાથી વધારે મહત્વ આપીએ.
-સુપ્રભાતે ઝાકળ બિંદુ

શેરીનું નાકુ

એક કૂતરું શેરીના નાકાં સુધી દોડ્યું....
અટકી ફરી પોતાના સામ્રાજ્યમાં ગયું.
કૂતરું પોતાની લીમીટ સમજે છે પણ આ કાળા માથાનો માનવી કયાં કયાંય અટકે છે.
...

પહોંચે ત્યાં હાથ મારે છે,
જરૂર ન હોય ત્યાં માથું મારે છે,
અને પહોંચી ન શકે ત્યારે લાત મારે છે.
આ છે આજનો માણસ

પશ્ચાતાપ

             સાંજનો સમય હતો. આકરા ઊનાળાના અંગારા વર્ષાવી થાકી ગયેલા સૂર્યનારાયણ ક્ષિતિજ પર જુકી ગયા હતા. પવનના લેહેરકાથી ઉડેલી સ્મશાનની રાખમાંથી અંગારા ડોકિયું કરી રહ્યા હતા. સ્વજનો તો ક્યારનાય ચાલ્યા ગયા હતા "બીચારા ના જીવનમાં મોટી ખોટ પડી, પણ આખરે ધાર્યું ધણીનું થાય." એવો દિલાશો આપતી વાતો કરતા છેવટના સાથીઓ પણ ગયા. પરંતુ પાટલી પર બેઠેલા યુવાનની આંખોમાંથી  આંસુની યમુનોત્રી સુકાવાનું નામ ન'તી લેતી. પણ મન આંસુઓથી દુર સીમાળા ઓળંગી પશ્ચાતાપના પાર વિનાના કાંટાળા માર્ગપર વેદના રૂપી સ્મરણો સાથે ભમી રહ્યયું હતું. સમય કે દિશાઓનું એને ભાન રહ્યું નહીં. યુવાને દબાવી રાખેલો ડૂમો બહાર આવી ગયો,  ભેંકાર સ્મશાનમાં ગગન ભેદી અવાજ સાથે પોક મૂકી રડવા લાગ્યો. યુવાનનું કરૂણ આક્રંદ હળવા અંધકારને ભયંકર બનાવી રહયું.  જાણે દિશાઓ, પંખીડાં, વનરાઈ અને વનસ્પતિ પણ યુવાન સાથે રડી રહ્યાં. . . .
ભાગ 2
          સ્મશાનેથી પરત ફરેલા ડાઘુઓ  સ્નાન કરી પોતપોતાના ઘરે રવાના થઇ ગયા હતા. પણ અમરના કોઇ જ સમાચાર ન હતા. પાડોશમાં રહેતી અને દિકરાઓની સંભાળ રાખનાર રંભા ડોસી જય અને વિજયનાં માથાં પર હાથ ફેરવતી દુઃખી હદયથી વહાલ વરસાવી રહી હતી. માના મૃત્યુની વેદનાથી અજાણ વિજય વારંવાર પૂછ્યા કરતો " હેં બા ! મમ્મી કયાં ગઇ ? કયારે આવશે ? મને તેની સાથે કેમ ન લઇ ગઇ ?? " જેવા કેટલાય બાલ સહજ ભાવથી પ્રશ્નો પૂછી રહયો હતો પણ રંભા ડોસી પાસે આંસુ ભરેલી આંખો સિવાય કોઇ જવાબ ન હતો. જય તો આજે છેલ્લા દર્શન માટે રાખેલા સરીતાના મૃતદેહ ને ભેટી મરણ પોક મૂકી ને રડેલો અને રાત પડતાં પડતાં તો બન્ને આંખો  સોજી ગઇ હતી. રડવું છે પણ સ્વરપેટીએ અને આંસુઓ એ એનો સાથ છોડી દિધો હતો.
           સરીતા એટલે મધ્યમ વર્ગમાં જન્મેલી અને કોલેજ પૂર્ણ કરે તે પહેલાં જ લગ્નનાં બંધનમાં બંધાયેલી, સતત સંઘર્ષમય જીવન જીવતી મહેનતુ સ્ત્રી. અઢાર વર્ષ પૂરાં થયાં અને આ બાજુ માતાએ નક્કી કરેલ મૂરતીયા અમર સાથે પરણી ગઇ. જેઠાણીઓના મેણાં ટોણાં સાંભળી જેમ તેમ કરી કોલેજનો અભ્યાસ પૂર્ણ કર્યો. પરીવારને અને નોકરી ધંધા વિનાના અમરને મદદરૂપ થવા નજીકના શહેરની એક ખાનગી કંપનીમાં જોડાઈ. ... (ક્રમશઃ)
ભાગ 3
અમર સ્વભાવે સરળ પણ પોતાનાથી હોંશિયાર અને પ્રભાવશાળી વ્યક્તિત્વને સહન કરી શકતો નહિં. સારું એવું ભણેલ હોવા છતાં કરમની કઠણાઈને લીધે નોકરી મળી નહિ. અને રાતોરાત કરોડપતિ બની જવાના સપનાને કારણે કોઇ નાનો મોટો ધંધો પણ કરી શકયો નહી કે ચાલુ કરેલા ધંધામાં સ્થિર થઇ શકયો નહીં. પોતે કંઈ કમાતો ન હોવાનાં કારણે સરીતાના પગાર પર નિર્ભર રહેવું પડતું અને સમાજમાં આખાબોલા માણસોના વેંણ સાંભળવા પડતાં. આથી સતત લઘુતાગ્રંથિથી પિડાતો રહેતોઈ પોતાની જાતને સરીતા કરતાં નીચી આંકતોઈ સરીતાની... સલાહ કે માર્ગદર્શન ભરેલી વાત સાચી હોવા છતાં પુરૂષ સહજ સ્વભાવથી જ સ્વીકારતો નહીં અને અવાર નવાર નાની સરખી વાતમાં પણ સરીતા સાથે ઝગડા કરી બેશતો. કયારેક તો ગુસ્સો સાતમે આસમાને પહોંચી જતો અને ગાળો સાથે સરીતા પર હાથ પણ ઉપાડી લેતો. પણ ગમે તેવો કઠોર પુરૂષ હોય તેના હદયના કોઈ ખુણો કોમળ તો બચેલો હોય જ. તે સતત આત્મ મંથન કરતો રહેતો અને પોતાને આદર્શ પતિ અને પ્રેમાળ પિતા બનાવવા પ્રયત્ન કરતો રહેતો. આથી સરીતા જયારે કામે જાય ત્યારે બાળકોને પ્રેમથી સંભાળતો અને કયારેક જરૂર પડયે સરીતાના કામમાં ચોકકસ મદદ કરતો. તેનું વ્યકિતત્વ કાંઈક જૂદાજ પ્રકારનું હતું. ખુદ પણ તે કયા રસ્તે જઈ રહયો છે તે નકકી કરી શકતો ન હતો કે મગજ અને મન વચ્ચે સમતુલન જાળવી શકતો ન હતો.... (ક્રમશઃ)
ભાગ 4

           સરીતા એટલે શક્તિનું સ્વરૂપ, વાત્સલ્યનો દરીયો, સહનશીલતાની મૂર્તિ, વિનમ્રતાનું ઝરણું, પરીવારનું રેશમી બંધન.... જેટલી પણ ઉપમા આપીએ તેટલી તેના વ્યક્તિત્વને માટે ઓછી પડે .. એ સરીતા. .  નિખાલસ હદયવાળી, પરીવારની ચિંતા કરનારી, મહેનતુ  એ નારી નહિ પણ સાક્ષાત નારાયણી. સવારે વહેલા જાગી ઘરકામ કરવાનું, જય-વિજય ને માટે નાસ્તો તૈયાર કરી તેમને શાળાએ વળાવવા, પતિ માટે ચા-નાસ્તો અને બપોરનું ભોજન બનાવવું, પોતાનું ટીફીન તૈયાર કરી ઓફિસે સમયસર પહોંચાય એ કાળજી રાખી તૈયાર થવું. આફિસમાં દિવસ ભર લમણાંજીક કરવી, ઘરેઆવી ઘરકામ રસોય અને રાતે પથારીમાં પડે ત્યાં સુધી ... કામ કામ અને કામ...સવારે 6 થી રાતના 12 વાગ્યા સુધી કોઈ પણ રજા વિના, માંદગીની દરકાર કર્યા વિના, કોઇ પણ સ્વાર્થ વિના, કોઇ પણ અપેક્ષા વિના યંત્રવત્ એ આર્યનારી પરીવાર માટે અને વહાલસોયા સંતાનો માટે જાત ઘસી રહી.બાળકો મોટાં થશે ને બધું સારાવાના થઇ જશે એવી આશાએ જીવન જીવી રહી. કિસ્મત  કહો કે ઈશ્વરની કસોટી અવિરત સંઘર્ષ અને દુઃખોથી ભરેલી એની જીંદગીએ બાળપણથી મળેલ હસતા ચહેરાને વૃદ્ધાવસ્થા જેવો ગંભીર બનાવી મૂકેલ. સ્ત્રી અને પુરુષ સંસાર રથના બે પૈડાં કે જે સાથે ચાલી પરીવારની જવાબદારી રૂપી બોજને વહન કરે અને સુખ -દુઃખમાં એક બીજાના પૂરક બની કિસ્મતના કારમા ઘાનું ઓસડ બની શકે, પણ વિધાતાએ બન્ને પૈડાંની જવાબદારી સરીતાના લલાટે લખી દિધેલ. છતાં પણ ઈશ્વરને એક પણ ફરીયાદ વિના, અતુટ શ્રદ્ધાથી થાકયા-હાર્યા વિના જીંદગી જીવી રહી. ... (ક્રમશઃ)

માણસ માટેનું માપદંડ

શાળાના રોજે રોજના કામના કારણે ઘરનાં સામાન્ય અને નજર અંદાજ કરી દેવાતાં કેટલાંક કામો માટે બે દિવસની જાહેર રજા મળતાં સુરાતન ચડયું અને ઘરવખરી ફેરવ્યાના દિવસથી બાકી રહીગયેલ ખીલા ખીલીઓ લગાડી આપી, અન્ય પરચુરણ કામો કરી નાખ્યાં અને અંતે ચુલાની નળીને ડાબી બાજુને બદલે જમણી બાજુ ફેરવી નાખવા જાતે ચુલો ખોલી નાખ્યો, રીપેરીંગ કંઈ ખાસ ન હતું માત્ર ચાલુ બંધ કરવાના બન્ને કળને એલ્યુમિનિયમના બબ્બે વાઈસર મુકી ટાઈટ કરી દઈએ તો કામ પતી જાય. પણ આ પાંચ પૈસાથી પણ સસ્તો એવો વાઈસર કયાંથી લેવો એ મોટો પ્રશ્ન હતો. આથી લોખંડની એ નળી લઈ હું જુનાગઢના જાહેર માર્ગો પર ગેસના ચુલા રીપેર કરનારને શોધતો શોધતો છેક રાણાવાવ ચોક જઈ ચડયો. રસ્તામાં બાઈક પર વિચારો આવતા કે માત્ર વાઈસર મુકાવી ટાઈટ કરાવવાના આ કામ માટે સાત આઠ કિલોમીટરનું અંતર કાપી નાખ્યું અને એ પણ પાંચ પૈસાના વાઈસર માટે? હશે.....  કયારેક સામાન્ય લાગતી વસ્તુ માટે પણ મોટી હેરાનગતી ભોગવવી પડતી હોય છે. અંતે’’ચુલા રીપેર કરી આપશું’’ નો બૉર્ડ જોયો અને બાઈક રોકી, પંદર વીસ રૂપિયામાં કામ થઈ જશે એમ માની દુકાનનાં પગથીયાં ચડયો. સવાર સવારમાં તાજા મુળમાં દુકાનદાર બેઠો હતો. નવા ચુલાઓ ત્યાં મળતા હતા, રીપેરીંગ કરી આપતા હોય તેવું દુકાનમાં લાગ્યું નહીં આથી સહજ પુછયું. આ નળીમાં વાઈસર મુકી બન્ને કળ ટાઈટ કરવાની છે, શું તમે આ કામ કરો છો? દુકાનદારે મૌન સાથેજ ખુંણામાં કામ કરતા માણસ તરફ અંગુલી નિર્દેશ કર્યો. હું તે ભાઈ પાસે ગયો અને મારી સમસ્યા કહી. તેમણે નળી હાથમાં લઈ કંઈ મહત્વની કામગીરી હોય તેમ કહયું. અળધી કલ્લાક લાગશે. મે સહજ ભાવથી કેટલી મજૂરી થશે તે પુછયું તેમણે કહયું સાંઈઠ રૂપિયા. સાંઈઠ રૂપિયા........ ???? મગજ થોડીવાર સુન્ન થઈ ગયું. જો આ કામ હું જાતે કરી લઉંતો ? કદાચ એકાદ બે વાઈસર બગડે તો પણ સોદો ફાયદાનો રહેશે એમ વિચારી મે કહયું, માત્ર વાઈસર જોઈતા હોય તો કેટલાના આપશો? કારીગરે કહયું દશ રૂપિયાના. સારું તો મને દશના નહીં પંદરના વાઈસર આપી દો. બાજુમાં ઉભેલ અન્ય ગ્રાહક મારી સામે જોઈ મંદમંદ સ્મીત રેલાવી રહયો. પેલા ભાઈએ પંદર રૂપિયાના વાઈસર આપી દિધા. પાંચ પૈસાના વાઈસરની મેં ઘણી વધારે કિંમત ચુકવી આપી. મેં પીસ્તાળીશ રૂપિયા બચાવી લીધાના આનંદમાં મનમાંને મનમાં મારી પીઠ જાતે થાબડતો રહયો, અને પેલોભાઈ પંચાવન રૂપિયાતો નહીં પણ દશ રૂપિયા વગર મહેનતે કમાઈ લીધાના વિચારે પોતાની પીઠ જાતે થાબડતા રહયા.  પણ પહેલા ગ્રાહક ભાઈ બન્નેમાંથી કોણ બાજી મારીગયું તે  નકકી ના કરી શકયા, પણ કદાચ પહેલા કારીગરે વગર મહેનતે આમની પાસેથી દશ રૂપિયા  કમાઈ(પડાવી) લીધા એટલે કારીગરને વધારે હોંશીયાર માનતા હશે અને બાજી કારીગર મારી ગયો એમ માનતા હશે. એમ માનવાને માટે કોઈ શંકાને સ્થાન નથી કેમ કે એ જગ્યાએ કદાચ આપણે હોઈએ તો પણ પેલા કારીગરને જ હોંશીયાર માની લઈએ અને બધે વાતો પણ કરીએ કે સાલો જબરો હોંશીયાર હો.. પેલા ભાઈનું દશનું કરીનાખ્યું. અને આ કહેેવું કાંઈ ખોટું પણ નથી કેમ કે આપણે એવા સમાજમાં રહીએ છીેએ કે જયાં બીજાના કાન કાપીનાખે,અનિતિથી અને બીજાને છેતરીને પૈસા કમાય તેને હોશીયાર કહેવાય છે. ભૂલથી આવી ગયેલ દૂકાનદારના વધારાના પૈસા કે વસ્તુ પરત કરનાર, કે મળેલ વસ્તુ તેના માલીકને પહોંચાડનારને નહીં. અને આપણે પણ આજ ભૂલ ભૂલથી કરી રહયા છીએ અને આપણા બાળકોને સારા માણસ નહીં પણ હોંશીયાર માણસ બનાવવા મથી રહયા છીએ.
અંતે આટલું જ કે હોંશીયાર માણસ માટેનું આપણું માપદંડ કેવું છે?
"બીજાને છેતરીલે તે હોંશીયાર"

લાચારી

                   બે દિવસ પહેલાંની વાત છે, કે જયારે હું એક મિત્રની રાહ જોઈ એક પાનના ગલ્લે ઉભો હતો. સોપારી, તંબાકુ, ચુનો, પાવડર જેવી સામગ્રી માત્રાનુસાર ભેળવી દુકાનદાર પોતાની આગવી અદામાં મસાલો બનાવી રહયો હતો, આ મસાલો જાણે તેનો દુશ્મન હોય તેમ પ્લાસ્ટીકના પટા પર વજન આપી જોરથી ઘસી રહયો. બે - ત્રણ યુવાનો એ બનેલા કશદાર મસાલાની બબ્બે ચપટી મોઢામાં મૂકી વાતોએ વળગ્યા. ત્યાંજ રોડની સામેના બાજુથી રોડ ક્રોસ કરી એક પાંસઠ-સીતેર વર્ષના વૃદ્ધ ગલ્લા પર આવ્યા. કંઈક કચવાતે ચહેરે તેમણે પેલા ગલ્લાવાળાની સામે દશ રૂપિયાની નોટ ધરી અને આજુ બાજુ જોઈ ધીમા અવાજે કહયું ’કાલની બીડીના વાળીલે અને એક બીડીની જુડી આપીદે.’  દુકાનદારે કડક ભાષામાં કહયું ’દાદા તમારૂં ખાતું આમ દશ-દશ રૂપિયા આપી ભરાય એમ નથી. કાલે પૈસા આપી ખાતું ચોખ્ખું કરી નાખો.’ પેલા દાદાએ રૂંધાતા સ્વરે કહયું ’મને વધારે નથી આપતો......’ અને આગળ કંઈ તે બોલીના શકયા,દાદાની આંખોમાં ઝળઝળીયા આવી ગયાં પણ કદાચ એ ગલ્લાવાળો  વાંચીના શકયો. બીડીની જુડી આપ્યા વિનાજ  કડકાઈથી કહયું ’આમ બાજુ પર રહો મને ધંધો કરવા દો.’ દાદા પાસે જાણે શબ્દભંડોળ ખુટી પડયું હોઈ તેમ કંઈ પણ બોલ્યા વિના માથું શરમથી જુકાવી, આંખો પર હાથ ફેરવી કંઈક છુપાવતા હોય તેમ હું જે પાટલીપર બેઠેલો તે પાટલીપર આવી બેઠા. હું આ બધું જોઈ રહયો...

                 દાદા  કંઈક બબડતા હોય તેમ તેમના હોઠ ધ્રુજી રહયા અને એકીટશે દુર પડેલા પથ્થરને જોઈ રહયા. મેં જેમ તેમ કરી થોડી હિંમત દાખવી અને એ દાદાના દુ:ખમાં સહભાગી થાઉં એવા વિચારે હળવેકથી પુછયું.’દાદા કોઈ મુશ્કેલી છે?’ તે લાંબા એવા સમય સુધી કાંઈક વિચારી રહયા અને પછી  કહયું ’હું જીવું છું એજ મોટી મુશ્કેલી છે.’ હું ડઘાઈ ગયો  ’કેમ એમ બોલો છો? ’મારાથી સહજ પ્રશ્ન પુછાઈ ગયો. તેમણે ખીચામાંથી રૂમાલ કાઢી મોઢાપર ફેરવવાના બહાને આંખોનાં આંસુ લુછી મારી નજરોમાં નજર નાખી પોતાની વેદના ઠાલવવાની શરૂઆત કરી... ’જેના માટે જીંદગી ઘસી નાખી હોય, પોતાના સુખનો વિચાર કર્યા વિના જેના દરેક કોડ હસતાં હસતાં પુરા કર્યા હોય, સારા શિક્ષણ મળી રહે તેથી પરીવારથી દુર રહયા હોય, કિલોમીટરો અપડાઉન કરીયું હોય, પચ્ચીસ માંગે અને પચાસ ખીચ્ચા ખર્ચીના આપ્યા હોય, પોતાના  શરીરે કોઈ દિવસ સારાં કપડાં ખરીદી પહેર્યા ન હોય અને તેનીએ એક નાનકડી જીદથી પણ મોંઘાદાટ કપડાં લઈ આપ્યાં હોય અને પોતાની જાતની દરકાર કર્યા વિના જેના માટે જીવ્યા હોય એ સંતાનો જો નિવૃત બાપને બીડી પીવાનાં દસ રૂપિયા પણ પુરા ન આપે તો એ માણસ જીવતો રહે એજ મોટી મુશ્કેલી છે.’ તે દાદા આટલું બોલી અટકી ગયા અને ફરી પથ્થર સામે જોઈ બબડી રહયા.

                 વાતાવરણ ગંભીર થઈ ગયું.મારા મગજમાં કોઈ પ્રશ્ન ન રહયો. મગજ જાણે સત્વહીન થઈ ગયું. આગળનો પ્રશ્ન ન મળ્યો કે  નતો દિલાશા માટે શબ્દો જડયા.  જો તમારી પાસે હોય તો .......

હવા સી હૈ યે મહોબ્બત

 

યું હવા સી હૈ યે મહોબ્બત ઝાલીમ
બહતી રહતી ઠીકાને બદલતે ઝાલીમ
ચેહરે બદલ જાતે હૈ કઈ ફિર ભી
હવા સી બહતી રહતી હૈ ઝાલીમ
- મુકન

યાદ સળવળે

આજ કોઈની યાદ સળવળે છે,
દૂર બેઠેલ કોઈ મને રડે છે.

વિત્યા દિવસો ગયા માસ ને  વષોઁ ,
આજ અંગારા ફરી જળહળે છે.
                          -એમ.બારીયા
                               7/1/2015

શૂન્યની કિંમત

શૂન્ય કેમ ખાલી છે ?

      આ પંક્તિઓ લખ્યા પછી મગજમાં જાણે વિચારોનો વનટોળ જાગ્યો.
શૂન્યની કેમ કઈં કિંમત નથી ? શૂન્યને કેમ કોઈ મહત્વ નથી આપતુ ?
શૂન્ય જોઈ કેમ બધા દૂર ભાગે છે ? પણ ખરી રીતે જો શૂન્યનું મૂલ્યાંકન
કરશો તો પ્રસિદ્ધ ગુજરાતી પંક્તિ અવશ્ય નજરમાં તરવરી રહે.
      મિત્ર ઍવો શોધવો ઢાલ સરીખો હોય,
      સુખમાં પાછળ પડી રહે ને દુ:ખમાં આગળ હોય.
      શૂન્ય સમાન કોઈ ત્યાગી નથી. જેમ ખરો મિત્રપોતાના મિત્રનાં સુખના દિવસોમાં
પાછળ રહે અને વિપદ પડે તે આગળ આવી ઉભો રહી તેનાં દુ:ખોને દૂર કરીમૂકે તેમ
શૂન્ય પણ મિત્ર અંકોની આગળ રહે તો પોતાને કઈ લાભ નથી થતો પણ અંકોની પાછળ
રહે તો તેના મિત્ર અંકોની કિંમત અનેક ગણી કરી મૂકે છે.૧ની આગળ જો શૂન્ય હશે તો
તેનું મૂલ્ય ૧જ રહેશે. પણ આ જ શૂન્ય જો તેની પાછળ ઉભું રહેશે તો તેની કિંમત ૧૦ગણી
કરી દેશે.
      શૂન્યને જોવાનો આપણે આપણો અભિગમ બદલવો જોઇઍ. વર્ગમાં ૦ નંબર મેળવનાર
કોઈ વિદ્યાર્થી નથી હોતો છતાં પણ છેલ્લો નંબર મેળવનારને આપણે શૂન્યનાં સ્થાને ગણી
લઈઍ છીઍ. પણ ક્યારેય વિચાર્યું ? કે ૧ પહેલાં શૂન્યનું સ્થાન છે!. ધન અને ઋણને સમતોલ
કરનાર અંક પણ શૂન્ય જ છે. શૂન્યની મહાનતાનાં સેંકડો ઉદાહરણો આપણી આસપાસ રમી
રહ્યાં છે. તે જોશો તો ખરા અર્થમાં શૂન્યનું મૂલ્ય સમજાશે.
 ઈંડા સ્વરૂપ શૂન્યમાંથી નવજીવન ધબકી ઉઠે છે,
 આંખોની કીકી રૂપી શૂન્ય પોતાનામાં સંસારની રંગબેરંગી પળોને કંડારી લે છે,
 તેમજ પૃથ્વી સ્વરૂપ શૂન્ય પોતાની અંદર અફાટ જીવસૃષ્ટિ સમાવી રહ્યું છે,
 જેમ બે શૂન્યનો સરવાળો પણ શૂન્ય જ રહે છે તેમ બ્રહ્મ તત્વ પણ શૂન્ય સ્વરૂપ
છે. બ્રહ્મતત્વમાંથી છુટો પડેલો આત્મા ફરી બ્રહ્મતત્વમાં લીન થાય છતાં પણ
બ્રહ્મતત્વમાં કોઇ વિકાર નથી થતો.
ॐ पूर्णमदः पूर्णमिदं पूर्णात्पुर्णमुदच्यते
पूर्णश्य पूर्णमादाय पूर्णमेवावशिष्यते ॥
 પૂર્ણ તે, પૂર્ણ આ, પૂર્ણથી પૂર્ણ ઉદ્ભવે, પૂર્ણમાંથી પૂર્ણ લેતાં, પૂર્ણ જ શેષ રહે.
ઋગ્વેદમાં કહેવાયું છે કે, સૃષ્‍ટી પહેલાં સત્ય નહોતુ, અસત્ય પણ નહોતું, અંતરિક્ષ પણ નહોતું
અને આકાશ પણ નહોતું. ક્યાં શું છુપાયું હતું, કોણે જોયું હતું. એ ક્ષણે તો અગમ, અટલ જળ પણ
ક્યાં હતું, બસ એક બિંદુ જ હતું.
         આમ શૂન્ય કઈ મૂલ્ય વિનાનું નથી પણ તેતો અમૂલ્ય છે. આપણાં હાથમાં છે કે શૂન્યનું
મૂલ્ય આપણે કેટલું આંકવું !

કેમ શૂન્યની જેમ ખાલી છે જીંદગી?

આમ જૂઓ તો કઈ નથી જીંદગી,
તેમ જૂઓ તો બધું જ છે જીંદગી.
છતા કેમ શૂન્યની જેમ ખાલી છે જીંદગી?
હવામાં હાથ વિંજો તો અનુભવાય જીંદગી,
છતા નજરોથી ન નીરખાય આ જીંદગી.
દુ:ખોમાં લાંબી મુસાફરી છે જીંદગી,
ને સુખોમાં પલકારે વહી જાય છે જીંદગી.
નોખે બીબે નોખો છે રાગ જીંદગી,
કેટલાકને બોજ  તો કેટલાકને મોજ  છે જીંદગી..
ઍમ.બારીયા
તા.૩૦/૪/૨૦૧૨

માતૃત્વ

નવજાત જાત શિશુઓને ત્યજવાની ઘટનાઓ છાસવારે  બનિરહિ છે ત્યારે......

માતૃત્વ ઈશ્વરનાં દિવ્ય આશીર્વાદ છે,જેને પણ તે સહજતાથી પ્રાપ્ત થાય છે તેને તેનું મૂલ્ય નથી સમજતુ. પરંતુ આ આશીર્વાદ મેળવવા જેને વલખાં મારવાં પડે છે તેજ આ માતૃત્વના મૂલ્યને સારી રીતે જાણી શકે છે.
 ઍમ.બારીયા
૩૦/૪/૨૦૧૨

પિંડારા

મહાભારત કાળમાં દુર્વાશા વગેરે ઋષિઓની જે તપોભૂમી હતી, જે સ્થળે યાદવોને શ્રાપ અપાયા હતા, જ્યાં પાંડુ પુત્રોઍ પિંડ તરીયાં હતાં તેમજ દ્વાપર યુગમાં બનેલ સેંકડો પ્રસંગોનાં સાક્ષી રૂપ સ્થળ ઍટલે પિંડતારકક્ષેત્ર....








ઍમ.બારીયા
૨૧/૩/૨૦૧૨

આંખોમાં કાજલ હશે

આંખોમાં કાજલ હશે તો ગમશે,

ગાલ પર લાલી હશે તો ગમશે,

હાથમાં મહેંદિની મહેક અને

પગમાં પાયલ હશે તો ગમશે,

જુલ્ફોમાં ઢોળાય ભલેને સુવાશ

પણ ફૂલોની વેણી હશે તો ગમશે,

રંગોથી રંગાયેલ હો બધું પણ

ચૂંદડી કસુંબલ હશે તો ગમશે,

કંકણ છો ને હો અવર જાતનાં

જણકાર મધુર હશે તો ગમશે,

હોઠ પર મિલનના ગીત અને

ઉરમાં તલસાટ હશે તો ગમશે,

કટિમેખલા હો સ્વર્ણની છતાં પણ

શ્રીગાર સુહગનનો હશે તો ગમશે.

-ઍમ.બારીયા

23/3/2011

કલમ લઉં

કલમ લઉં હાથમાં ને શબ્દો શરી પડે,

વેદના અને સંવેદનામાં ગજલ રમી પડે,

મક્કમ તો હિમાલય પણ નથી મારા જેવો,

છતાં કલમ લઉં હાથમાં ને હૃદય તૂટી પડે,

-ઍમ.બારિયા

આજની ઍ રાત

આજની ઍ રાત બની ગઈ કઈ ખાશ,

જુકાવી આંખો જે કરી સપનાની વાત, 

મારી કલ્પનામાં તુજ મિલનની આશ,

હૃદય  રટી  રહ્યું  મૃદુ  કઈક   વાત,

મને વિંટળાઈ જશે તારા બાહુ પાસ,

વસંત ના આવેશમાં ઍ શ્યામલી રાત,

હોઠોથી થશે તુજ પ્રેમનો અહેસાશ,

કોરાશે લાગણીઓ તે રાઢિયાળીરાત,

બિંદુ થશે સિંધુ  રચાશે નવાલા રાસ,

મટી અંતર  ને ઘેરાશે મેઘલિ રાત,

તૃષ્ટિની વૃષ્ટિ હશે ને ગુંજશે આકાશ,

ઉર ઉમંગથી ઉગશે નવી પ્રભાત,

ત્યારની ઍ રાત બની જશે કઈ ખાશ,

જુકાવી આંખો  ને હૃદયો કરશે વાત....

                            -ઍમ.બારીયા

                           તા.૧૬.૧૦.૨૦૧૧

પણ હૃદય ભૂલ્યું ઍક સ્પંદન

વિસ્તર્યાં નેક સ્વપ્ન હૃદયમાં

                 મંથન ઘણા કરી,

ખીલ્યું ઍક ગુલાબ ખારાશમાં

                 સાહસ ઘણા કરી,

પાર થયાં અનેક તિવ્ર ઉંડાણમાં

                  નિમગ્ન ઘણા બની,

મહેકીગયાં ગાઢ વનરાઈ માં

                  સંઘર્ષ ઘણા કરી,

મેડવ્યાં યશ-કીર્તિ ઘણી પંડ્યામાં

                   મહેનત ઘણી કરી,

પણ હૃદય ભૂલ્યું ઍક સ્પંદનમાં

                    કલરવ ઘણા કરી,

યાદ આવી ત્યારે તારી સંકટમાં

                   કર્મો ઘણાં કરી.

                     -ઍમ.બારીયા

                        ૮/૯/૨૦૦૭

મહોબ્બતની વાત

મહોબ્બતની શી વાત કરવી દોસ્તો ! !

દાજ્યા ને ગાજ્યાં ની વ્યથા છે ન્યારી,

દિલ દાજ્યા તો મુષીબત છે દોસ્તો,

દિલ ગાજ્યાં તો ઈબાદત છે દોસ્તો.

કોઈ પુછી બેશે મીરને...

મહોબ્બતમાં મીર તમે  ક્યાં સુધી ગયા?

ખ્યાલ નથી તમને?મીર મટી ફકીર થયા!

મહોબ્બતની શી વાત કરવી દોસ્તો ! !

દાજ્યા તો વ્યથા છે ન્યારી દોસ્તો,

ગાજ્યાં તો કથા  છે ન્યારી દોસ્તો.

                              -ઍમ.બારિયા

                              તા.૪/૯/૨૦૧૧

ચાર પુરુષાર્થ

ચાર ચોગઠાં તણી ચોકડી રચાય,

જીવનમાં  પુરુષાર્થ   જે  કહેવાય.

સવાર થતાં  જાગે ચોગઠું  પહેલું,

કરજોડી કરે બંદગી,સ્તુતી દેવ તણી,

ધર્મ તણું ચોગઠું,ઉત્તમ તે કહેવાય.

બપોર થતાં  જાગે ચોગઠું  બીજું,

ખંતથી ખેતી કરે,ધગશથી ધંધો,

અર્થ તણું ચોગઠું,ઉત્તમ તે કહેવાય.

સાંજ થતાં  જાગે ચોગઠું  ત્રીજું,

કામાશક્ત કરે ક્રીડા,સાથી શયન, 

કામ તણું ચોગઠું,ઉત્તમ તે કહેવાય.

ત્રણે ચોગઠ વિવેક નવ ચુકવો,

શ્રદ્ધા સાચી ઉર ધરી ધર્મને ધારવો,

નિતિ નવ ચૂકી સાચી અર્થને કામવો,

સંયમ ને વફાથી કામને માણવો.

જો પ્રાપ્ત થશે સિદ્ધિ ચોગઠ ત્રણ,

તો ચતુર્થ ચોગઠું દોડતું આવશે,

અને લક્ષ યોનિના ફેરાઓ ટળશે,

મોક્ષ તણું ચોગઠું,સર્વોત્તમ કહેવાય.

                   -ઍમ.બારિયા

           ૧/૯/૨૦૧૧ ગણેશચતુર્થિ

    માનવી પોતાના જીવનમાં ત્રણ પુરુષાર્થને જો યોગ્ય રીતે

ઉતારે તો ચોથા પુરુષાર્થ મોક્ષનીપ્રાપ્તિ  આપો આપ જ થઈ જાય. 

મહેમાન આવ્યાં.

પડ્યા ટકોરા બારણે મહેમાન આવ્યાં,

હવે ઉઘાડો કમાળ મહેમાન આવ્યાં.

તોડ્યા'તા ખાટલા અને તોડ્યા'તા પાટલા,

છતા પાથરો ઢોલીયા મહેમાન આવ્યાં.

તોડી'તી પ્યાલી અને તોડી'તી રકાબી,

છતા પીવડાવો ચા મહેમાન આવ્યાં.

ખૂટ્યા'તા દાણા અને ખૂટ્યાં'તા નાણાં,

છતા ખવડાવો ખીર મહેમાન આવ્યાં.

ખૂટ્યા'તા વાણા અને ખૂટ્યા'તા ટાણા,

છતા આગ્રહે રહેજો મહેમાન આવ્યાં.

અતિથિ કો'દીઠી ઉર આનંદી થાય તો,

સાચી મૂડી જિંદગીની મહેમાન આવ્યાં.

પ્રાર્થના

હેભગવાન ! તૂ આટલુ દેજે.

હૈયામા હામ ને કર્મમા નીષ્ઠા દેજે,

ફૂલ છે બાળક અમારુ, નિર્મળ બુદ્ધિ અને પ્રતિભા દેજે,

વિચલીત ન થાઉ કષ્ટકાળે,

જ્ઞાનભંડાર ને નિખાલસ હૃદય દેજે,

વાસી ન દેજ્ઞાનના બારણા કોઈ,

ઍવી અન્તરંગ શક્તિ દેજે,

હેભગવાન ! તૂ આટલુ દેજે.

જિંદગીની કીતાબ

જિંદગીની કીતાબમાં કોરાં પાના મળી ગયાં,

અડધી રાતના ઉજાગરાને સમણા મળી ગયાં,

વીતી દિશા શૂન્ય જિંદગી આટલી,

નાવિક વીણ નાવને કીનારા મળી ગયા.

-ઍમ.બારિયા

જામ થતો

જીવનનો જામ થતો જોઉ છું,

દિવસ રાત દુ:ખોમા છમ થતો જાઉ છું,

મળિશ તું તે યાદમા જીર્ણ થતો જોઉ છું,

ફરી મધુરી યાદમા સતેજ થતો જાઉ છું,

વાસ્તવિકતાથી દુ:ખી થતો જાઉ છું,

નજરો તારી હતી ક્યા?

તારી નજરમા નાશ થતો જાઉ છું,

લખ્યું ‘મુકન’ કઈક અશબ્દ,

પામી જીવન આ શબ્દ થતો જાઉ છું.

-ઍમ.બારિયા

શેર

કોરા કાગળમાં કઈક આમ લખુ છું,

મોગરાના તેજને પણ શ્યામ લખુ છું,

ઉડી ન જાય સુવાસ તારી,

ઍટલે બંધ ઍકાન્તમાં પણ નામ લખુ છું.

-ઍમ.બારિયા

શેર

તારી ઍક યાદ જાણે ઘાયલ બની ગઈ,

પ્રેમથી પીધેલી ઘુંટ જાણે શરાબ બની ગઈ.

મોજાઓ ઉછળવાનુ ભૂલી ગયા,

ને જાણે સાગરની મસ્તી પણ ઓટ બની ગઈ.

-ઍમ.બારિયા

શેર

ઍક ઇલજામ માથે પડ્યો આવતા જતા હુ સૌને નડ્યો,

બસ અમસ્તુજ ચુંટ્યુ ફૂલ ને જાણે હૂ વસંત ને નડ્યો.

– ઍમ.બારિયા